यसवर्षको गर्मी तथा वर्षादको मौसममा समयमा नै साबधानी अपनाउन नसक्ने हो भने करिब ६० हजार भन्दा बढी डेंगु संक्रमण हुने प्रक्षेपण इपिडिमियोलोजी तथा रोग नियन्त्रण महाशाखाले गरेको छ। हालसम्म ७३ जिल्ला बाट १६ सयको हाराहारीमा डेंगु संक्रमण पुष्टि भएको महाशाखाले जनाएको छ।
महाशाखाका अनुसार हालसम्म १६७३ जनामा डेंगु संक्रमण पुष्टि भएको जनाएको छ भने गत बर्ष देशभरमा ५० हजार डेंगु बाट संक्रमित भएका र १५ जनाले ज्यान गुमाएको जानाकारी महाशाखाले दिएको थियो। डेंगु लामखुट्टेको टोकाइबाट सर्ने एक प्रकारको भाइरल रोग हो। यो रोग विश्वका धेरै देशमा प्रकोपको रुपमा देखापरेको छ। डेंगु ज्वरो एक प्रकारको एडिस एजिप्टाई/एलबोपिक्टस जातको संक्रमित लामखुट्टेको टोकाई बाट मात्रै सर्ने किटजन्य सरुवा रोग हो । यो लामखुट्टे लाई टाईगर मसक्युटो पनि भनिन्छ। यो रोग जुनसुकै उमेर समुहका ब्याक्तिहरुलाई पनि लाग्न सक्दछ। डेंगु भाईरस चार प्रजातिका भाइरस डीईएन-१, डीईएन-२, डीईएन-३, डीईएन-४ गरी चार प्रजातिका डेंगु भाईरस बाट लाग्दछ । एकपटक एउटा प्रकारको डेंगु लागीसकेपछी जिबनभर त्यास्तै प्रकारको डेंगु रोग लाग्दैन , तर अन्य प्रकारको डेंगु रोग लाग्न सक्दछ।
र, दोस्रोपटक लाग्ने डेंगु रोग पहिलेको तुलनामा बढी खतरानाक हुन्छ। यो लामखुट्टेले सामान्यतया जमेको सफा पानीमा अण्डा पार्ने गर्दछ। एउटा लामखुट्टेको जीवनकाल सालाखाला ३० दिनको हुन्छ । एउटा लामखुट्टेले आफ्नो जीबनभर करिब ५०० देखि १००० वटासम्म अण्डा पार्ने गर्दछ। संक्रमित लामखुट्टेका सबै अण्डा संक्रमित नै हुन्छन्। यसको अण्डा पानी बिना पनि महिनौंसम्म जीवित रहन सक्दछ । यो लामखुट्टेले सामान्यतया उज्यालोमा टोक्ने गर्दछ। डेंगु एउटा मानिस बाट अर्कोमा सोझै सर्दैन । हरेक अण्डाबाट नयाँ लामखुट्टेको जन्म हुंदा प्रत्येक नवजात लामखुट्टेले डेंगुको विषाणु बोकेको हुन्छ । र त्यासले अर्को स्वस्थ मानिसलाई टोकेमा उक्त ब्याक्ति रोग बाट संक्रमित हुन्छ । पोथी जातको लामखुट्टेलाई फुल पार्नको लागी प्रचुर मात्रमा प्रोटीनको आबस्यकता पर्ने भएकाले पोथी लामखुट्टेले मात्र रगत चुस्ने गर्दछ । भाले जातको लामखुट्टेले बोट बिरुवाको रस चुसेर आप्mनो जिबन यापन गर्दछ।
लक्षण तथा चिन्हहरु
१ संक्रमण काल ३ देखि १० दिन ।
२ उच्च ज्वरो आउनु १०२ देखी १०३ं फरेनहाईट ।
३ टाउको दुख्ने पेट दुख्ने ।
४ वाकवाकी लाग्ने ।
५ आँखाको गेडी दुख्ने ।
६ सम्पूर्ण शरीर वा जोर्नी दुख्ने ।
७ रातोरातो बिमिराहरु देखा पर्ने ।
सामान्यतया: ज्वरो आएको ३ देखि ५ दिन पछी समयमै उपचार ब्याबस्थापन गर्न सकिएमा मृत्युदरलाई २ प्रतिशत भन्दा कममा झार्न सकिन्छ। खास रोग नभएका तथा सामान्य भन्दा सामान्य विरामी २० देखि ५० प्रतिशत हुन्छन्। जसले चिकित्सक तथा स्वास्थ्यकर्मीको कार्यबोझ बढाएको छ। डेंगुको विश्वब्यापी अवस्था भन्नुपर्दा विगत केही दशकदेखि विश्वभरी नै डेंगु रोगको संक्रमण अत्याधिक रुपमा बढ्दै गइरहेको छ। वितेको ५० वर्षमा यो रोगको संक्रमण ३० गुणाले बढेको पाइएको छ। स्तनधारी जीव हुँदै मानिसमा सरेको अनुमान गरीएको डेंगुको उत्पत्ति झन्डै ५०० देखि १००० बर्ष पहिले भएको अनुमान गरिएको छ । नेपालमा पहिलो पटक सन् २००४ मा पहिलो बिरामी बिदेशी भेटिएको र सन् २००६ मा तराई र भित्री मधेशका केही जिल्ला हरुमा डेंगुका बिरामी भेटिएको थिए। सन् २०१० मा चितवन लगायत रुपन्देही नबलपरासी आदी जिल्लाहरुमा महामारीको रुपमा फैलिएको थियो।दे शभरीमा ९१७ केशहरु देखिएको थियो।
सन् २०१६ मा चितवन झापा र रुपन्देही जिल्लामा महामारीको रुपमा फैलिएको र देशभरमा १५२७ केशहरु देखिएको थियो। सन् २०१७ मा चितवन झापा र रुपन्देही जिल्लामा महामारीको रुपमा फैलिएको र देश भरमा २१११ केशहरु देखिएको थियो। सन् २०१८ मा कास्की रुपन्देही र चितवन जिल्लामा महामारीको रुपमा फैलिएको र देशभरीमा जम्मा ८११ केशहरु देखिएको थियो। सन् २०१९ मा सुनसरी मोरङ्ग झापा चितवन कास्की र मकवानपुर जिल्लाहरुमा महामारीको रुपमा फैलिएको सुनसरीमा मात्र ३२६६ बिरामी पाईएका थियो। सन् २०१९ देखी २०२३ सम्म ७३११ डेंगुका बिरामी भेटीएको देखिन्छ भने गत बर्ष २०२४मा देशभर ५० हजारमा डेंगु संक्रमण भएको र १५ जनाले ज्यान गुमाएको महाशाखाले जनाएको थियो भने यसवर्ष २०२५ को गर्मी तथा बर्षादको मौसममा समयमा नै साबधानी अपनाउन नसक्ने हो भने करिब ६० हजार भन्दा बढी डेंगु संक्रमण हुने प्रक्षेपण इपिडिमियोलोजी तथा रोग नियन्त्रण महाशाखाले गरेको छ।
यसवर्ष हाल सम्म ७३ जिल्ला बाट १६ सयको हाराहारीमा डेंगु संक्रमण पुष्टि भएको महाशाखाले जनाएको छ। महाशाखाका अनुसार हालसम्म १६७३ जनामा डेंगु संक्रमण पुष्टि भएको जनाएको छ । यो रोग बिभिन्न उष्ण प्रदेशीय तथा उप उष्णप्रदेशीय भागहरुमा तिब्र गतिमा फैलिएको पाइन्छ।
रोकथामका उपायहरु
पानी जम्न सक्ने भाँडाहरु जस्तै : गमला फुलदानी खाली बट्टा अलकत्र वा मट्टीतेलका खाली ड्रमहरु गाडीको काम नलाग्ने टायर आदीमा पानी जम्न नदिने उपाय गर्नु पर्दछ । पानीका ट्याङ्कीलाई लामखुट्टे प्रवेश गर्न नदीने गरी ढाकेर राख्नुपर्दछ। कुलरमा रहेको पानीमा प्रत्येक हप्ता एक दुई चम्चा मट्टीतेल हालिदिने साथै जम्मा भएको पानी सफा गर्ने गर्नुपर्छ। घर वरपरका पानी जम्ने खाल्डाहरु पुरिदिने गरेको छ। घरका नजिकका पानी बग्ने नालीहरुमा बेलाबेलामा मट्टीतेल छर्कने गर्नु पर्दछ।
बस्तिको वरीपरीका झाडीहरु सफा गर्ने गर्नुपर्छ। एडिस एजिप्टाई जातको लामखुट्टेले दिउँसो टोक्ने हुँदा दिउँसो बाहिर हिँड्दा पुरा शरीर पुरा छोप्नेगरी कपडाहरु प्रयोग गर्ने गरिन्छ। बच्चाहरुलाई बाहिर निस्कदा लामखुट्टे प्रतिरोधात्मक मल्हमहरु शरीरमा लगाई हिँडाउने गर्नुपर्छ।
फूलदानीमा रहेको पानी कम्तीमा हप्तामा दुईपटक फेर्नुपर्दछ। घरका झ्याल ढोकामा जाली लगाउनु उपयुक्त हुन्छ। सुत्दा दिँउसो या राति झुलको प्रयोग अनिवार्य रुपमा गर्नुपर्दछ। लामखुट्टेको बासस्थान खोजीगरी लार्भा नस्ट गर्नका लागि ‘खोज तथा नस्टगर’अभियान कार्यक्रम निरन्तर गर्नु पर्दछ।
(पोख्रेल स्वास्थ्य शिक्षा अधिकारी तथा स्वास्थ्यकर्मी हुन्)
सामाग्री श्रोत :
swasthyakhabar
