४ वर्षमा हराए १ लाख ७० हजार बढी फोन, १० मध्ये २ मात्र भेटिन्छन्, यस्तो छ फेला पार्ने उपाय

काठमाडौँ । पछिल्लो करिब चार वर्षको अवधिमा नेपालभर एक लाख ७० हजारभन्दा बढी स्मार्टफोन हराएका छन् । नेपाल प्रहरीको तथ्याङ्क अनुसार आर्थिक वर्ष २०७६/७७ देखि चालु आर्थिक वर्ष २०८१/८२ को फागुनसम्ममा कुल एक लाख ७० हजार ६५८ थान स्मार्टफोन हराएको भनी प्रहरीमा निवेदन परेको हो ।

यो अवधिमा हराएकामध्ये जम्मा ३५ हजार १७६ थान अर्थात् करिब २०.६१ प्रतिशत मोबाइल मात्र फेला परेका छन् । यसको अर्थ नेपालमा औसतमा १० ओटा स्मार्टफोन हराउँदा जम्मा दुई ओटा मात्र भेटिने गरेका छन् ।

देशकै राजधानीमा पनि फोन हराउने, चोरी हुने र पकेटमारी तीव्र छ । जिल्ला प्रहरी परिसर काठमाडौँले उपलब्ध गराएको विवरण अनुसार चालु आर्थिक वर्ष २०८१/८२ मा मात्रै काठमाडौँ जिल्लामा १४ हजार ५५० ओटा मोबाइल फोन खोजीका लागि निवेदन परेको छ ।

परिसरका अनुसार तीमध्ये सात हजार ६३ ओटा फोन चोरी भएको, चार हजार ७१७ ओटा हराएको र दुई हजार ७७० थान पकेटमारी भएको उजुरीमा उल्लेख छ ।

हराएका वा चोरी भएका यी मोबाइलमध्ये प्रहरीले चार हजार ९८ थान फेला पारेको छ । बाँकी १० हजार ४५२ फोनको खोजतलास कार्य जारी रहेको जिल्ला प्रहरी परिसर काठमाडौँका सूचना अधिकारी प्रहरी उपरीक्षक (एसपी) अपील राज बोहराले जानकारी दिए । काठमाडौँमा हराएका फोन भेटिने दर करिब २८ प्रतिशत देखिन्छ, जुन राष्ट्रिय औसतभन्दा केही बढी हो । यद्यपि हराएका सबै फोनबारे पीडितले निवेदन दिन्छन् भन्ने हुँदैनन् । यहाँ उल्लेख भएका तथ्याङ्क औपचारिक रूपमा प्रहरी कार्यालयमा दिएका निवेदनमा आधारित छ ।

प्रहरीका अनुसार हराएका मोबाइलको खोजी नेपाल दूरसञ्चार प्राधिकरणको एमडीएमएस (एमडीएमएस) प्रणालीमार्फत गरिन्छ । सेवाग्राहीले प्राधिकरणको वेबसाइटमा ‘लस्ट/स्टोलन रजिस्ट्रेसन’ फाराम भरेपछि प्रहरीले अनुसन्धान अघि बढाउँछ ।

हराएको मोबाइलमा नयाँ सिम प्रयोग भएमा प्राधिकरणले सोको जानकारीसहितको विवरण प्रहरीलाई उपलब्ध गराउँछ । त्यही नम्बरका आधारमा प्रयोगकर्ता पहिचान गरी प्रहरीले थप अनुसन्धान गर्दछ । तर, प्राधिकरणको एमडीएमएस प्रणालीमा दर्ता नभएका मोबाइल हराएमा भने खोजी गर्न नसकिने प्रहरीले स्पष्ट पारेको छ ।

फोन हराए के गर्ने ?

गुगलको फाइन्ड हबको प्रयोग !

गुगल फाइन्ड हबको प्रयोग फोन वा स्मार्ट डिभाइस हराउनासाथ प्रयोग गर्न सक्नुहुन्छ । घरमै कतै नदेखिने ठाउँमा परेको छ वा कता राखें भन्ने बेलादेखि हरायो भन्ने विश्वस्त हुनका लागि यो एप प्रयोग गर्न सकिन्छ । तर, पहिले नै तपाईंले एन्ड्रोइड डिभाइसमा विभिन्न सेटिङ सेट गर्नुपर्ने हुन्छ ।

गुगलको ‘फाइन्ड हब’ले एन्ड्रोइड डिभाइसको क्राउडसोर्स नेटवर्क प्रयोग गर्दछ । यस नेटवर्कमा तपाईँका एन्ड्रोइड डिभाइसले ब्लुटुथ प्रयोग गरी नजिकका वस्तु स्क्यान गर्छन् र पत्ता लागेका स्थानलाई इन्क्रिप्टेड रूपमा फाइन्ड हबमा पठाउँछन् ।

यसका लागि तपाईँको डिभाइसमा पिन, प्याटर्न वा पासवर्ड सेट गरिएको हुनुपर्छ । अफलाइन खोज्नका लागि विभिन्न सेटिङ उपलब्ध छन् । जसमा ‘With network in high-traffic areas only’ रहेको छ । डिफल्ट रूपमा उपलब्ध हुने यो सेटिङले एयरपोर्ट वा व्यस्त फुटपाथ जस्ता हाई-ट्राफिक भएका क्षेत्रहरूमा हराएको डिभाइस फेला पार्न मद्दत गर्छ ।

त्यस्तै ‘With network in all areas’ सेटिङले हाई-ट्राफिक र लो-ट्राफिक दुवै क्षेत्रमा हराएको डिभाइस पत्ता लगाउन मद्दत गर्छ । यो सुविधा सक्रिय राख्नका लागि फोन बन्द हुँदाको समयमा ब्लुटुथ र लोकेसन अन रहेको हुनुपर्छ । एन्ड्रोइड ८.० वा सोभन्दा तल्ला भर्सनका डिभाइसका लागि भने ‘Store recent location’ सेटिङ अन गर्नुपर्छ ।

फाइन्ड हबको सहयोगमा अब हेडफोन र ब्लुटुथ ट्र्याकर ट्यागहरू जस्ता सहायक उपकरणलाई पनि ट्र्याक गर्न सघाउनेछ । फास्ट पेयर (Fast Pair) प्रयोग गरेर हेडफोनहरू जोड्न सकिन्छ । जबकि ब्लुटुथ ट्र्याकर ट्याग पेयरिङ पूरा भएपछि स्वतः थपिन्छन् । ट्र्याकर ट्याग चाबी, झोला, साइकल जस्ता सामानहरू ट्र्याक गर्न प्रयोग गर्न सकिन्छ ।

फाइन्ड हब सेट अप गर्ने तरिका

तपाईँको मोबाइल डिभाइस हराउनु अघि फाइन्ड हब तयार राख्न निम्न कामहरू गर्नुपर्ने हुन्छ । त्यसका लागि सबैभन्दा पहिले यहाँ क्लिक गरेर एप इन्स्टल गर्नुहोस् ।

गुगल अकाउन्टमा साइन इन भएको सुनिश्चित गर्नुहोस् ।

लोकेसन सर्भिस अन राख्नुहोस् ।

फाइन्ड हब अन गर्नुहोस् ।

तपाईँको डिभाइस गुगल प्लेमा देखिने कुराको सुनिश्चित गर्नुहोस् ।

रिमोट्ली लक वा इरेज गर्नका लागि टु-स्टेप भेरिफिकेसन ब्याकअप कोड सिर्जना गर्नुपर्ने हुन्छ ।

हराएको डिभाइस पत्ता लगाउन र सुरक्षित गर्न:

फाइन्ड हब (फाइन्ड माई डिभाइस) को सहयोगमा आफ्नो हराएको फोन तथा अन्य एन्ड्रोइड डिभाइस फेला पार्न निम्न चरणहरू अपनाउनु पर्ने हुन्छ ।

android.com/find मा गएर वा फाइन्ड हब मोबाइल एप प्रयोग गरेर आफ्नो गुगल अकाउन्टमा साइन इन गर्नुहोस् ।

फाइन्ड हबले डिभाइसको हालको अनुमानित स्थान देखाउँछ ।

नजिकैको उपकरण पत्ता लगाउन ‘Play Sound’ (आवाज बजाउने) विकल्प प्रयोग गर्न सकिन्छ, जसले ५ मिनेटसम्म हराएको डिभाइसमा ठुलो आवाजमा घण्टी बजाउँछ ।

यदि उपकरण टाढा छ वा चोरी भएको शङ्का छ भने, ‘Secure Device’ (डिभाइस सुरक्षित गर्ने) विकल्प प्रयोग गरेर त्यसलाई तुरुन्तै लक गर्न सकिन्छ र लक स्क्रिनमा आफूले चाहेको मेसेज पनि थप्न सकिन्छ ।

अन्तिम उपायको रूपमा यदि उपकरण भेटिने सम्भावना छैन भने ‘Erase Device’ ( डिभाइस मेटाउने) विकल्प प्रयोग गरेर रिमोट्ली सबै डेटा डिलिट गर्न सकिन्छ । तर, यसो गर्दा उक्त डिभाइसमा रहेका तर ब्याकअप नगरिएका कुनै पनि डेटा सधैँका लागि गुमाउनु पर्ने हुन सक्छ ।

फाइन्ड हब बन्द गर्ने तरिका

यदि कुनै कारणले तपाईँ फाइन्ड हब सुविधा प्रयोग गर्न चाहनु हुन्न र एक्टिभ भएको अवस्थामा त्यसलाई बन्द गर्न चाहनु हुन्छ भने निम्न चरण अपनाउन सक्नु हुन्छ ।

सेटिङमा गएर ‘Security’ मा ट्याप गर्नुहोस् ।

‘फाइन्ड हब’मा गएर टगल बन्द गर्नुहोस् ।

डिभाइसले आफ्नो स्थान शेयर गर्ने काम रोक्नका लागि लोकेसन ट्र्याकिङ पनि बन्द गर्नुपर्ने हुन्छ । यसका लागि सेटिङ हुँदै लोकेसनमा गएर त्यसलाई अफ गर्नुहोस् ।

चोरी भएको हो वा हराएकै हो भन्ने भएमा के के गर्ने ?

मोबाइल हराउनु वा चोरी हुनु सामान्य भए पनि फेला पर्ने सम्भावना कमै हुन्छ । तर, एमडीएमएस (MDMS) प्रणाली र अन्य प्रविधिको सही प्रयोगले हराएको फोन पत्ता लगाउन सकिन्छ ।

क) आईएमईआई नम्बरको महत्त्व

हरेक मोबाइलको एउटा छुट्टै पहिचान नम्बर हुन्छ जसलाई आईएमईआई (International Mobile Equipment Identity) भनिन्छ । हराएको वा चोरी भएको मोबाइल फेला पार्न यो नम्बर अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ । यो नम्बर मोबाइल किन्दाको बक्समा वा फोनको डायलप्याडमा *#06# डायल गरेर थाहा पाउन सकिन्छ । यो नम्बरलाई सधैँ लेखेर सुरक्षित राख्नुहोस् । फोन हराएपछि यहाँ उल्लेख भएको प्रक्रिया अपनाएर नेपाल दूरसञ्चार प्राधिकरणमा जानकारी दिनुहोस् । हराएको फोन रिपोर्ट गर्नुपर्‍यो भने यहाँ क्लिक गरेर गरेर दूरसञ्चार प्राधिकरणको हराएको फोन रिपोर्ट गर्ने पेजमा जानुहोस् ।

त्यसपछि त्यहाँ भनिएका सबै विवरण राख्नुहोस् । आईएमईआई नम्बर राख्नासाथ ब्रान्डको नाम र मोडे आफैँ देखिन्छ ।

अनि हराएको हो वा चोरी भएको हो भन्ने अप्सन छान्नुहोस् । त्यसभन्दा तल मिति राख्नुहोस् ।

यति गरेपछि फोन चोरी भएको वा हराएको जिल्ला, स्थानीय निकाय र वार्ड नम्बर राखेर ‘भ्यालिडेट आईएमईआई एन्ड कन्टिन्यु’ बटनमा ट्याप गर्नुहोस् । यसरी सबै विवरण राखिसकेपछि अर्को पेजमा पुगिन्छ ।

उक्त पेजमा ईमेल राख्नुहोस् र उक्त ईमेलमा आएको ओटीपी राख्नुहोस् ।

यति गरेपछि काठमाडौँमा भए जिल्ला प्रहरी परिसर भद्रकाली र अन्य जिल्लामा भए नजिकको प्रहरी कार्यालयमा निवेदन दिनुहोस् ।

यदि तपाईंको चोरी भएको वा हराएको फोनमा अरु कसैले सिम प्रयोग गर्‍यो भने त्यसको जानकारी प्रहरीलाई आउँछ र खोजीको काम अगाडि बढ्छ ।

ख) सामसङको फाइन्ड माई मोबाइल

सामसङ ग्यालेक्सी फोन प्रयोगकर्ताका लागि यो एक प्रभावकारी सुविधा हो।

यसले फोनको लोकेसन ट्र्याक गर्ने, डेटा ब्याकअप लिने र टाढैबाट फोन लक गर्ने सुविधा दिन्छ ।

यसको ‘SmartThings Find’ सुविधाले अन्य ग्यालेक्सी उपकरणको नेटवर्क प्रयोग गरी तपाईंको फोन अफलाइन भएको अवस्थामा पनि लोकेसन पत्ता लगाउन मद्दत गर्छ ।

ग) आईफोन हराउँदा के गर्ने ?

आईफोन हराउनुअघि नै केही महत्त्वपूर्ण सेटिङहरू मिलाएर राख्नुभयो भने पछि त्यसलाई फेला पार्न र आफ्नो डेटा सुरक्षित राख्न निकै सजिलो हुन्छ:

फाइन्ड माई एक्टिभ गर्नुहोस्: यो सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण सेटिङ हो । यसलाई एक्टिभ नगरी तपाईंले आफ्नो हराएको डिभाइस पत्ता लगाउन सक्नुहुन्न ।

फाइन्ड माई नेटवर्क: यसले तपाईंको आईफोन अफलाइन (बन्द वा इन्टरनेट नभएको) अवस्थामा हुँदा पनि नजिकैका अन्य एप्पल डिभाइसको नेटवर्क प्रयोग गरेर त्यसको लोकेसन पत्ता लगाउन मद्दत गर्छ । यो अत्यन्तै सुरक्षित र गोप्य हुन्छ ।

सेन्ड लास्ट लोकेसन: यसले तपाईंको आईफोनको ब्याट्री सकिन लाग्दा त्यसको अन्तिम लोकेसन स्वतः एप्पललाई पठाउँछ ।

चोरी भएको आईफोनमा ‘Stolen Device Protection’ एक्टिभ गर्नुहोस्:

यो आईओएस १७.३ वा त्यसपछिका भर्सनमा उपलब्ध एक महत्त्वपूर्ण सुरक्षा फिचर हो ।

यसले तपाईंको आईफोन घर वा अफिसजस्ता परिचित स्थानभन्दा बाहिर हुँदा सुरक्षाको थप तह प्रदान गर्छ ।

यदि चोरले तपाईंको पासकोड थाहा पाए पनि यसले महत्त्वपूर्ण सेटिङ र पासवर्ड परिवर्तन गर्नबाट रोक्छ ।

अनिवार्य फेस आईडी/टच आईडी: पासवर्ड वा क्रेडिट कार्डजस्ता संवेदनशील जानकारी हेर्न पासकोडको विकल्प हटाएर फेस आईडी वा टच आईडी अनिवार्य बनाउँछ ।

सुरक्षा ढिलाइ (Security Delay): एप्पल आईडीको पासवर्ड परिवर्तन गर्ने जस्ता कामका लागि एक घण्टाको सुरक्षा ढिलाइ लागु हुन्छ । एक घण्टापछि फेरि फेस आईडी वा टच आईडीबाट प्रमाणीकरण गरेपछि मात्र उक्त काम गर्न सकिन्छ ।

यसलाई ‘Settings’ > ‘Face ID & Passcode ‘> ‘Stolen Device Protection’ मा गएर अन गर्न सकिन्छ ।

आईफोन हराएमा वा चोरी भएमा तुरुन्तै गर्नुपर्ने काम

यदि तपाईंको आईफोन हरायो वा चोरी भयो भने तुरुन्तै यी काम गर्नुहोस् !

फाइन्ड माई (Find My) एपबाट लोकेसन पत्ता लगाउनुहोस्:

आफ्नो अन्य एप्पल डिभाइस (आईप्याड, म्याक) मा ‘Find My’ एप खोल्नुहोस् ।

वा कुनै पनि कम्प्युटर वा फोनको ब्राउजरमा ‘icloud.com/find’ मा गएर आफ्नो एप्पल आईडीले लग इन गर्नुहोस् ।

यदि तपाईंले ‘Family Sharing’ प्रयोग गर्नुहुन्छ भने परिवारका सदस्यको डिभाइसबाट पनि आफ्नो आईफोनको लोकेसन हेर्न सक्नुहुन्छ ।

आवाज बजाउनुहोस्:

यदि आईफोन नजिकै कतै छ जस्तो लाग्छ भने फाइन्ड माई एपबाट ‘प्ले साउन्ड’मा ट्याप गर्नुहोस् । यसले आईफोन साइलेन्ट मोडमा भए पनि चर्को आवाज निकाल्छ ।

लस्ट मोड (Lost Mode) मा राख्नुहोस्:

आफ्नो डिभाइस र डेटा सुरक्षित राख्न यो सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कदम हो ।

यसले तपाईंको डिभाइसलाई पासकोडले तुरुन्तै लक गर्छ ।

यसले लक स्क्रिनमा तपाईंको फोन नम्बर र मेसेज देखाइदिन्छ ताकि फोन भेट्टाउने व्यक्तिले तपाईंलाई सम्पर्क गर्न सकोस् ।

तपाईंको डिभाइसमा रहेका एप्पल पे (Apple Pay) कार्डहरू स्वतः निष्क्रिय हुन्छन् ।

फाइन्ड माई एपमा आफ्नो डिभाइस छनोट गरी ‘Mark as Lost’ वा ‘Activate’ गर्नुहोस् ।

यदि आईफोन फेला पार्न सकिएन भने के गर्ने ?

यदि तपाईंलाई आईफोन फेला पर्दैन भन्ने लाग्यो भने आफ्नो व्यक्तिगत जानकारी सुरक्षित राख्न यी कदमहरू चाल्नुहोस्:

डिभाइसको डेटा मेटाउनेः

यो अन्तिम विकल्प हो किनकि यसले तपाईंको आईफोनमा भएका सबै डेटा र सेटिङ मेटाइदिन्छ ।

ध्यान दिनुहोस्: यो प्रक्रियापछि ड‍ेटा फिर्ता ल्याउन सकिँदैन ।

फान्ड माई एप वा ‘icloud.com/find’ बाट ‘Erase This Device’ अप्सन छान्नुहोस् ।

महत्त्वपूर्ण: यदि तपाईंको ‘AppleCare+ with Theft and Loss’ बीमा छ भने दाबी स्वीकृत नभएसम्म आफ्नो डिभाइसलाई फाइन्ड माईबाट नहटाउनुहोस् । हटाउँदा ‘Activation Lock’ निष्क्रिय हुन्छ, जसले गर्दा चोरले डिभाइस प्रयोग गर्न वा बेच्न सक्छ ।

एन्ड्रोइड वा आईफोन हराउना साथ तुरुन्त गर्नुपर्ने काम

मोबाइल हराउँदा वा चोरी हुँदा ठुलो क्षति हुनबाट बच्न तत्काल निम्न उपायहरू अपनाउनुहोस्:

क) सिम कार्ड ब्लक गर्नुहोस्

आफ्नो मोबाइल सेवा प्रदायक (जस्तै: नेपाल टेलिकम, एनसेल) लाई तुरुन्त सम्पर्क गरी सिम कार्ड ब्लक गराउनुहोस् । यसले तपाईंको नम्बरबाट हुन सक्ने दुरुपयोग रोक्छ ।

ख) महत्त्वपूर्ण एपको पासवर्ड बदल्नुहोस्

मोबाइल बैंकिङ, ईमेल, सामाजिक सञ्जाल (फेसबुक, इन्स्टाग्राम) जस्ता महत्त्वपूर्ण एपको पासवर्ड तुरुन्तै परिवर्तन गर्नुहोस्, ताकि तपाईंका व्यक्तिगत विवरण दुरुपयोग हुनबाट बचून् ।

ग) बैंक तथा वित्तीय संस्थालाई खबर गर्नुहोस्

यदि मोबाइलमा बैंकिङ तथा वालेट एप थिए भने तुरुन्त आफ्नो बैंकमा सम्पर्क गरी मोबाइल बैंकिङ सेवा बन्द गर्न अनुरोध गर्नुहोस् । यसले अनाधिकृत कारोबार रोक्न मद्दत गर्छ । डिजिटल वालेट हो भने सिम ब्लक गरेर नयाँ सिम निकाल्नुहोस् अनि अर्को फोनमा वालेटको खाता खोल्नुहोस् ।

घ) परिवार र साथीभाइलाई जानकारी दिनुहोस्

आफ्नो फोन हराएको बारेमा परिवार र साथीलाई जानकारी दिनुहोस् । किनभने फोन भेट्टाउने व्यक्तिले तपाईंको नम्बर वा सामाजिक सञ्जाल प्रयोग गरी उनीहरूसँग पैसा वा व्यक्तिगत विवरण मागेर ठगी गर्न सक्छ ।

ङ) आफैँ फोन फिर्ता लिने प्रयास नगर्नुहोस्

यदि तपाईंले प्रविधिको मद्दतले फोनको लोकेसन पत्ता लगाउनुभयो भने पनि सुरक्षाका लागि आफैँँ उक्त स्थानमा गएर फोन फिर्ता लिने प्रयास नगर्नुहोस् । प्रहरीलाई सो लोकेसनको जानकारी दिएर सहयोग माग्नुहोस् । खासगरी फोन फेला पार्ने व्यक्तिलाई उसको लोकेसन ट्रयाक गर्ने लिङ्क पठाएर लोकेसन फेला पार्न सकिन्छ ।

पछिल्लो अध्यावधिक: असार ३१, २०८२ १४:३