युनिभर्सल हेल्थ कवरेज (युएचसी) प्राप्त गर्न औषधिको गुणस्तरीय उपयोग अत्यन्त आवश्यक छ, जसमा सही औषधि चयन, उचित प्रयोग, र तिनीहरूले आफ्नो उद्देश्य पूरा गर्न सुनिश्चित गर्ने प्रक्रियाहरू समावेश हुन्छन्। नेपाल जस्ता देशहरूमा, जोखिम लाभभन्दा बढी हुने औषधिहरू (पीआईएमएस)—विशेष गरी वृद्धजस्तो संवेदनशील समूहका लागि टाढै रहनुपर्ने औषधिहरू—विभिन्न अध्ययनहरू अनुसार १५% देखि २३% सम्म प्रयोग हुने गरेको पायेको छ।
त्यस्तै, चिकित्सकीय सल्लाहअनुसार औषधि नलिनु पनि गम्भीर समस्या हो, जसले रोगको भार बढाउने र स्वास्थ्य खर्च वृद्धि गर्ने जोखिम उत्पन्न गर्छ। नेपालमा थप समस्याहरूमा उपचार दोहोरिनु, बहु-औषधि सेवन (पोलिफार्मेसी) अर्थात् पाँच वा बढी औषधिको प्रयोग, सर्वसाधारणले आत्म-औषधि (सेल्फ-मेडिकेसन) सेवन गर्नु, र अनावश्यक औषधिको अत्यधिक उपयोग पर्दछन्। यी चुनौतीहरू मुख्यतः औषधि उपयोग सम्बन्धी अपर्याप्त साक्षरता तथा स्वास्थ्य क्षेत्रमा क्लिनिकल फार्मासिस्टको सीमित संलग्नताको कारण उत्पन्न भएका हुन्।
क्लिनिकल फार्मेसी र औषधि उपयोगको अनुकूलनमा यसको भूमिका
क्लिनिकल फार्मेसी स्वास्थ्य सेवा पेशाको एक महत्वपूर्ण शाखा हो, जसले औषधि उपचारलाई अनुकूलन गर्दै बिरामीहरूको स्वास्थ्य सुधार गर्न प्रत्यक्ष सेवा प्रदान गर्छ र स्वास्थ्यकर्मीहरूसँग सहकार्य गर्छ। विकसित देशहरूमा क्लिनिकल फार्मासिस्टहरू स्वास्थ्य सेवा टोलीका अभिन्न सदस्य हुन्, जसले औषधि सुरक्षा र बिरामीहरूको कल्याणमा उल्लेखनीय योगदान पुर्याउँछन्। उनीहरू औषधि उपचार व्यवस्थापन, प्रतिकूल औषधि प्रतिक्रिया (एडीआर) निगरानी, एन्टिमाइक्रोबियल स्टिवार्डशिप कार्यक्रममार्फत एन्टिबायोटिकको जिम्मेवार उपयोग सुनिश्चित गर्ने, साथै अस्पतालको फार्मुलरी विकास तथा कार्यान्वयनमा सक्रिय रूपमा संलग्न छन्। क्लिनिकल फार्मासिस्टहरू औषधि उपयोग अनुसंधान तथा फार्माकोभिजिल्यान्समा (फर्माको भिजिलेन्स) पनि संलग्न हुन्छन्, जसले औषधिको प्रभावकारिता र सुरक्षा अझ बढाउँछ।
नेपालमा क्लिनिकल फार्मेसी शिक्षा पोखरा विश्वविद्यालय, काठमाडौं विश्वविद्यालय, र पूर्वाञ्चल विश्वविद्यालयमा प्रदान गरिन्छ, जहाँ काठमाडौं विश्वविद्यालय यस कार्यक्रमको अग्रगामी संस्था हो। अस्पताल फार्मेसी निर्देशिका २०७२ अनुसार अस्पतालको सैया क्षमताको आधारमा न्यूनतम क्लिनिकल फार्मासिस्टको संख्या तोकिएको छ, जसअनुसार ५० भन्दा बढी सैया भएका अस्पतालहरूमा कम्तीमा एक क्लिनिकल फार्मासिस्ट अनिवार्य हुनुपर्छ। तर, यो निर्देशन भए पनि नेपालमा क्लिनिकल फार्मासिस्टको समावेश अझै सीमित छ, जहाँ अधिकांश निजी अस्पतालहरूमा मात्र उनीहरू नियुक्त छन्, जबकि सरकारी अस्पतालहरूमा क्लिनिकल फार्मेसी सेवाहरू नै उपलब्ध छैनन्। यस अभावले औषधि उपचार अनुकूलन गर्न र समग्र स्वास्थ्य सेवा परिणाम सुधार गर्न क्लिनिकल फार्मासिस्टको सम्भावित भूमिकालाई गम्भीर रूपमा सीमित बनाएको छ।
यस अतिरिक्त, नेपालका सेन्ट्रल अस्पतालहरूको गुणस्तर मूल्यांकन गर्ने मिनिमम सेवा स्ट्यान्डर्ड (एमएसएस) ले पनि क्लिनिकल फार्मासिस्टको समावेश अनिवार्य गरेको छ। तर, नीति स्तरको उपेक्षाका कारण अहिलेसम्म लोक सेवा आयोग मार्फत क्लिनिकल फार्मासिस्टको कुनै पनि पद सृजना गरिएको छैन। नतिजा स्वरूप, नेपालमा क्लिनिकल फार्मेसी पेशाले अझै ठूलो चुनौतीहरूको सामना गरिरहेको छ, जसले यसलाई स्वास्थ्य सेवा प्रणालीको पूर्ण रूपमा एकीकृत भाग बन्न अवरोध उत्पन्न गरिरहेको छ।
यस्तै, सरकारी संस्थानबाट स्नातक गरेका विद्यार्थीसँग दुई वर्षको अनिवार्य सेवा पूरा गर्ने बाध्यता हुन्छ। उनीहरूको विशेषज्ञतालाई प्रभावकारी रूपमा उपयोग गर्न, उनीहरूलाई नियुक्त गरिने संस्थाहरूमा समर्पित क्लिनिकल फार्मासिस्ट पद सिर्जना गर्न राष्ट्रिय स्तरमा पैरवी आवश्यक छ। साथै, क्लिनिकल फार्मासिस्टहरूको भूमिका र जिम्मेवारी स्पष्ट रूपमा परिभाषित गर्न उचित कार्य विवरण तयार गरिनु जरुरी छ, जसले उनीहरूको पेशागत अभ्यासमा स्थिरता सुनिश्चित गर्नेछ।
क्लिनिकल फार्मेसी समाधानहरूद्वारा चुनौतीहरूको समाधान
क्लिनिकल फार्मासिस्टहरू नेपालमा वर्तमान स्वास्थ्य सेवा चुनौतीहरू समाधान गर्न महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छन्। उदाहरणका लागि, बहु-औषधि सेवन (पोलिफार्मेसी), उपचार दोहोर्याउने प्रवृत्ति, तथा औषधि अनुपालनको कमी जस्ता समस्याहरूलाई औषधिको समीक्षा र बिरामी शिक्षाद्वारा क्लिनिकल फार्मासिस्टहरूले न्यूनीकरण गर्न सक्छन्। साथै, अनावश्यक औषधिको प्रयोग घटाउने तथा चिकित्सकीय सल्लाहअनुसार औषधि सेवन सुनिश्चित गर्ने क्लिनिकल फार्मासिस्टहरूको भूमिका बिरामीहरूको स्वास्थ्य सुधार गर्न र स्वास्थ्य सेवा स्रोतहरूको बोझ कम गर्न महत्वपूर्ण हुन सक्छ।
नेपालमा क्लिनिकल फार्मेसी सेवाहरूलाई सुदृढ पार्न, स्वास्थ्य सेवा प्रणालीमा क्लिनिकल फार्मासिस्टहरूको समावेशको वकालत गर्न आवश्यक छ। अन्य देशहरूमा सफल लबिङका उदाहरणहरू हेर्दा, नेपालमा पनि क्लिनिकल फार्मेसीलाई स्वास्थ्य सेवा प्रणालीको अभिन्न अंगका रूपमा मान्यता दिलाउन प्रभावकारी पैरवी आवश्यक छ। यस पैरवीमा सरकारी अस्पतालहरूमा क्लिनिकल फार्मासिस्टको पद सृजना, साथै क्लिनिकल फार्मेसी शिक्षाका लागि थप बजेट तथा तालिम कार्यक्रमको प्रवर्द्धन समावेश गर्नुपर्छ।
नेपालमा क्लिनिकल फार्मेसीको भविष्य
नेपालको स्वास्थ्य सेवा प्रणालीमा क्लिनिकल फार्मासिस्टहरूको समावेशले बिरामीहरू मात्र होइन, राष्ट्रिय स्वास्थ्य प्रणाली, स्वास्थ्य बीमा बोर्ड, तथा फार्मेसी पेशा स्वयंलाई पनि महत्वपूर्ण लाभ पुर्याउन सक्छ। यसको लागि, नीति निर्माताहरू, स्वास्थ्य सेवा पेशाकर्मीहरू, तथा शैक्षिक संस्थाहरू बीच समन्वयात्मक प्रयास आवश्यक छ। क्लिनिकल फार्मासिस्टको मान्यता तथा समावेशलाई प्राथमिकता दिनुपर्छ ताकि नेपालले क्लिनिकल फार्मेसीको पूर्ण क्षमताको उपयोग गरी औषधिको सुरक्षा, बिरामी हेरचाह सुधार, तथा समग्र रूपमा राम्रो स्वास्थ्य सेवा परिणाम हासिल गर्न सकियोस्।
(गिरि क्लिनिकल फर्मसिस्टका रुपमा भरतपुर हस्पिटलमा कार्यरत छन्)
सामाग्री श्रोत :
swasthyakhabar
