काठमाडौँ । च्याटजीपीटी जस्ता आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स (एआई) टुलहरूको अत्यधिक प्रयोगले मानव मस्तिष्कमा कमजोर बनाउन सक्ने देखिएको छ । म्यासाचुसेट्स इन्स्टिच्युट अफ टेक्नोलोजी (एमआईटी), क्याम्ब्रिजका वैज्ञानिकहरूले गरेको ‘डिस्ट्रोपियन’ नामक एक अध्ययनले यस्तो निष्कर्ष निकालेको हो ।
अध्ययनका क्रममा निबन्ध लेख्न आफ्नो दिमाग प्रयोग गर्ने विद्यार्थीहरूको तुलनामा च्याटजीपीटीमा निर्भर विद्यार्थीहरूमा मस्तिष्कको बुझ्ने, सम्झने, विश्लेषण गर्ने, निर्णय लिने र समस्या समाधान गर्ने क्षमता कमजोर रहेको पाइएको थियो । एमआईटीका वैज्ञानिकहरूले ५४ जना सहभागीहरूमाथि सो अध्ययन गरेका थिए । त्यस क्रममा उनीहरूलाई स्याट (SAT) निबन्ध लेख्ने काम दिइएको थियो ।
तीन समूहमा विभाजन गरी सहभागीहरूको एक समूहलाई आफ्नो मस्तिष्कको शक्ति मात्र प्रयोग गर्न, दोस्रो समूहलाई गुगल प्रयोग गर्न र तेस्रो समूहलाई च्याटजीपीटी जस्ता लार्ज ल्याङ्वेज मोडेल (LLM) को सहायता लिन लगाइयो ।
अनुसन्धानकर्ताहरूले उक्त कार्य पूरा गर्ने क्रममा प्रत्येक समूहका विद्यार्थीको मस्तिष्कमा हुने गतिविधि निगरानी गर्न इलेक्ट्रोएन्सेफलोग्राफी (EEG) उपकरणहरू प्रयोग गरेका थिए । यस क्रममा च्याटजीपीटी प्रयोग गर्ने समूहले ‘न्युरल, भाषिक र स्कोरिङ’ सबै स्तरमा आफ्नो मस्तिष्कको शक्ति मात्र प्रयोग गर्ने समूहका सहभागीहरू भन्दा खराब प्रदर्शन गर्यो । उनीहरूको मस्तिष्कको स्मरणशक्ति र सिकाइसँग सम्बन्धित क्षेत्रहरूमा गतिविधि कम भएको देखियो, जसले धेरैजसो सोच र योजनालाई एआईमा अफलोड (offloaded) गरिएको देखाउँछ । वास्तवमा, एआईको सहायता लिने विद्यार्थीहरू प्रत्येक निबन्धपछि अल्छी हुँदै गए र तेस्रो निबन्धसम्ममा उनीहरूले च्याटजीपीटीमा प्रश्न टाइप गरेर सारा काम गराए ।
यस विपरीत, कुनै बाह्य सहायता नलिई निबन्ध लेख्ने विद्यार्थीहरूको मस्तिष्कमा भाषा बुझ्ने, रचनात्मकता र स्मरणशक्ति जस्ता क्षेत्रहरूमा सबैभन्दा उच्च स्तरको न्युरल कनेक्टिभिटी देखिएको अध्ययनमा उल्लेख छ । त्यस्तै गुगल प्रयोग गर्ने समूहले पनि एआई समूह भन्दा सामान्यतया बढी संलग्नता देखिएको थियो । पछिको एक फलो-अप परीक्षामा च्याटजीपीटी समूहका सहभागीहरूले आफ्ना निबन्धहरूबाट धेरै जानकारी सम्झन सकेनन् । जसले संलग्नताको कमी वा सम्झन नसक्ने क्षमतालाई सङ्केत गर्दछ ।
एआई प्रणालीमाथिको अत्यधिक निर्भरताले व्यक्ति एक्लै काम गर्दा महत्त्वपूर्ण सोच कौशलको सक्रियता कम गर्न सक्ने र निष्क्रिय दृष्टिकोण निम्त्याउन सक्ने चेतावनी अनुसन्धानकर्ताहरूले दिएका छन् । यसले ‘कौशल क्षय’ (skill atrophy) निम्त्याउन सक्छ, जहाँ व्यक्तिहरूको विचार-मन्थन (brainstorming) र समस्या-समाधान जस्ता कार्यहरूमा आवश्यक पर्ने गहन संलग्नता कम हुन्छ । यसले गर्दा ‘आलोचनात्मक चेतको कमी, म्यानुपुलेसनको जोखिम बढ्ने, र रचनात्मक क्षमता घट्ने जस्ता समस्या निम्त्याउन सक्ने अध्ययनमा उल्लेख छ ।
विज्ञहरूले एआईलाई शक्तिशाली सहयोगी हुने कुरा स्वीकार गरे पनि, यसमा अत्यधिक निर्भरताले हाम्रो समस्या-समाधान गर्ने क्षमतालाई बिस्तारै कमजोर पार्न सक्ने चिन्ता व्यक्त गरेका छन् ।
पछिल्लो अध्यावधिक: असार ८, २०८२ १७:३४
सामाग्री श्रोत :
टेक पाना
