कल्पना गर्नुहोस्, चाहे जति कोतरे पनि चिलाउने कहिल्यै कम हुँदैन। कुनै राहत छैन। तपाईं सोच्नुहुन्छ कि तपाईं पागल भइरहनुभएको छ, तर पनि कोतार्नुहुन्छ – यति जोडले कि तपाईंको शरीर नङका चिन्हहरूले भरिन्छ। यस्तो छ भने तपाईंलाई लुतो हुन सक्छ।
साउनको पहिलो दिन अर्थात साउने संक्रान्ति । यस दिनलाई ‘लुतो’ फाल्ने र तिउरी लगाउने दिनको रुपमा मनाइन्छ । वर्षायामसँग हैजा, घाउ–खटिराको भय हुने भएकाले साउने संक्रान्तिमा यी सबै हटोस् भनेर कामना गरिन्छ । वर्षौंसम्म विश्व स्वास्थ्य एजेन्डाबाट अनुपस्थित भएपछि, २०१३ मा लुतो लाई विश्व स्वास्थ्य संगठनको उपेक्षित उष्णकटिबंधीय (नदेखिने र बिर्सिएको ) रोगहरूको सूचीमा थपिएको छ। तर हामी नेपालीले यसलाई हरेक वर्ष साउने संक्रान्तिमा सम्झिरहन्छौं।
लुतो एक अत्यन्त सामान्य र धेरै चिलाउने छालाको रोग हो। यो सार्कोप्टेस स्क्याबी भनिने सानो किरा (कीटले) गर्छ। आठ खुट्टा भएको सानो किरा हो, जो पिनको टाउकोको आधा आकारको हुन्छ र छालामुनि पसेर अण्डा पार्छ। लुतोले मानवहरूलाई प्राचीन काल (कम्तीमा ३८४-३२३ ईसा पूर्व) देखि प्रभावित गरेको पाइन्छ। लुतोलाई कम्तिमा ३,००० वर्षदेखि मानव र जनावरहरूमा देखिएको छ। यो प्राचीन भारत, चीन र मध्य पूर्वमा रिपोर्ट गरिएको थियो। यसलाई ‘लाइस अफ द फ्लेस’ पनि भनिन्छ। विश्वभर हरेक वर्ष अनुमानित ४५५ मिलियन लुतोका केसहरू छन्। यो नदेखिने र बिर्सिएको छ। तर यसको मतलब यो छैन कि यो छैन – तपाईंको नजिकै कतै यो फैलिएको हुन सक्छ।
गरिब देशहरूमा यसको प्रभाव धेरै छ। तर धनी देशहरूमा पनि, जहाँ अधिकांश उपेक्षित उष्णकटिबंधीय रोगहरू ट्राभल क्लिनिकबाहेक ठाउँमा अज्ञात छन्। लुतो प्रायः वृद्धाश्रमजस्ता संस्थागत सेटिङहरूमा प्रकोपको रूपमा देखिन्छ। लुतोको उच्च दर उष्णकटिबंधीय क्षेत्रहरू जस्तै मध्य अमेरिका, प्यासिफिक टापुहरू र उत्तरी अष्ट्रेलियाका समुदायहरूमा हुन्छ, जहाँ ३० प्रतिशतभन्दा बढी बासिन्दाहरूलाई प्रभावित छन्। यो यति संक्रामक छ कि भिक्टोरियन कालमा “चिलाउने” वार्डहरू अलग राखेर लुतोको उपचार गरिन्छ।
लुतो निम्त्याउने किराहरू साना परजीवीहरू (एक जीव – परजीवी जुन अर्को जीवमा वा भित्र बाँच्छ – होस्ट) हो। तिनीहरू सामान्यतया लुतो भएको व्यक्तिसँग प्रत्यक्ष छाला-छालाको सम्पर्कबाट फैलिन्छ। कहिलेकाहिँ, साझा कपडा, तौलिया वा ओछ्यानबाट पनि सर्न सक्छ। लुतो किराको मानव-मानव प्रसारणको प्राथमिक विधि लामो समयसम्म छाला-छालाको सम्पर्क हो। सफल प्रत्यक्ष प्रसारणको लागि करिब १५-२० मिनेटको नजिकको सम्पर्क आवश्यक हुन्छ।
यसका दुई प्रकार छन् – सबैभन्दा सामान्य “क्लासिक” र सबैभन्दा खराब “क्रस्टेड” (पहिले नर्वेजियन लुतो भनिन्थ्यो)। साँच्चै जो कोहीलाई पनि यो लाग्न सक्छ, र यसको मतलब तपाईं फोहोरी हुनुहुन्छ भन्ने होइन।लुतो वंशानुगत रोग त होइन, तर यो परिवारका धेरै सदस्यहरूमा एकै समयमा देखिन्छ किनभने यो सजिलै फैलिन्छ।
चिलाउने लुतो को मुख्य लक्षण हो, र यो प्रायः रातमा झन् खराब हुन्छ।
चिलाउनेले सम्पूर्ण शरीरलाई प्रभावित गर्न सक्छ, टाउको र घाँटीबाहेक। वृद्ध र शिशुहरूमा यी क्षेत्रहरूमा पनि दाग देखिन सक्छ। एकै परिवारका धेरै व्यक्ति र तिनका साथीहरू एकै समयमा चिलाउन थाल्छन्। तीव्र चिलाउनेले निद्रा बिथोलिन्छ, जसले स्कूल र काममा उपस्थिति र प्रदर्शनलाई प्रभावित गर्छ।
लुतोले प्रभावित व्यक्तिको छालामा सामान्यतया कोराइका चिन्हहरू र साना रातो धब्बाहरूको मिश्रण हुन्छ।
कोराइएका क्षेत्रहरूमा ‘क्रस्टी’ घाउहरू विकास हुन्छन्। किराहरू मुख्य रूपमा छालाको तहहरूमा पाइन्छ: औंलाहरू र खुट्टाको औंलाहरूबीच, हत्केलाहरू, नाडीहरू, कम्मर र स्तनहरूमा पाइन्छन्। लुतो किराहरूले यी क्षेत्रहरूमा छालामुनि पसेर अण्डा पार्छ, जसले साना धब्बाहरू र चाँदीको रंगका रेखाहरू, जसलाई बुरोज भनिन्छ।
यसबाहेक, लुतोका घाउहरू प्रायः स्ट्रेप्टोकोकस पाइोजेन्स (एस. पाइोजेन्स) वा स्ट्याफिलोकोकस औरियस (एस. औरियस) ब्याक्टेरियाले दोस्रोपटक संक्रमित हुन्छन्। यी ब्याक्टेरियाले स्थानीय छालाको संक्रमणहरू निम्त्याउन सक्छन्, जुन सतही (जस्तै इम्पेटिगो) वा छालाको गहिरो तहलाई प्रभावित गर्ने (जस्तै सेल्युलाइटिस) हुन सक्छ।
एस. पाइजेन्सको संक्रमणले सम्भावित रूपमा घातक रक्तप्रवाह संक्रमणहरू (सेप्टिसेमिया) र पश्च-संक्रमण जटिलताहरू, जस्तै अन्तिम चरणको मिर्गौला रोग र तीव्र रुमेटिक ज्वरो निम्त्याउन सक्छ। यसको बारम्बार दोहोरिनाले रुमेटिक हृदय रोग निम्त्याउन सक्छ, जसले विश्वभर कम्तीमा २.४ मिलियन बालबालिकाहरूलाई प्रभावित गर्छ, जसमध्ये ७९ प्रतिशत नेपाल जस्तो विकासशील देशहरूमा हुन्छ।
डाक्टरले सामान्यतया प्रदान गरिएको इतिहास र छालाको परीक्षणको आधारमा लुतो को निदान गर्न सक्छन्। म्याग्निफाइङ लेन्स वा डर्माटोस्कोपबाट हेर्दा चाँदीको रेखाको अन्तमा सानो गाढा बिन्दुको रूपमा वयस्क किराहरू देखिए लुतो प्रमाणित हुन्छ। लुतो लाई कहिलेकाहीं “अस्वच्छ” अवस्थाको रूपमा लिइन्छ, यहाँसम्म कि प्रकाशित साहित्यमा पनि, र नुहाउँदा यो निको हुन्छ भन्ने धारणा व्यापक छ। नुहाउँदौमा लुतो हट्दैन – तर यसलाई हटाउने उपचारहरू उपलब्ध छन्।
लुतोको लागि धेरै उपचारहरू उपलब्ध छन् जसमा टोपिकल (छालामा लगाउने) र मौखिक (ट्याबलेट) समावेश छन्। डाक्टरहरूको सर सल्लाबोमोजिम प्रभावकारी टोपिकल उपचारहरूमा पर्मेथ्रिन क्रिम, मालाथियन (स्प्रे) र बेन्जोइल बेन्जोएट प्रयोग गर्न सकिन्छ। गर्भवती वा स्तनपान गराउने महिलाहरू र शिशुहरूको लागि फरक विकल्पहरू डाक्टरहरूको सल्लाहा अनुसार प्रयोग गर्न सकिन्छ। लुतो को उपचार र पुनरावृत्ति रोक्नको लागि सबैभन्दा राम्रो तरिका भनेको लक्षणहरू नदेखिए पनि परिवारका सबै सदस्यहरू, साथीहरू, र अन्य नजिकका सम्पर्कहरू लाई एकै समयमा सही रूपमा उपचार गरिनु हो।
टोपिकल उपचार लगाउदा ध्यान दिनुपर्ने कुराहरू:
किराहरू छालाको कुनै पनि भागमा हुन सक्छन्, त्यसैले उपचारलाई चिलाउने भागहरूमा मात्र नभएर सम्पूर्ण छालामा लगाउनुपर्छ।
उपचार रातमा लगाउनु सबैभन्दा राम्रो हुन्छ र यसरी गर्न सकिन्छ:
· सबै कपडा हटाउनुहोस्।
· उपचार गर्नु अघि चिसो (तातो होइन) पानीले नुहाउनुहोस्, छालाको तहहरू र नङमुनिका क्षेत्रहरू राम्ररी सफा गर्नुहोस्। नङहरू छोटो काट्नुहोस्।
· सफा, चिसो र सुख्खा छालामा उपचार लगाउनुहोस्।
· सम्पूर्ण छालाको क्षेत्रमा, टाउको, घाँटी र अनुहारसहित (आँखा वरपरका क्षेत्रहरू बाहेक) मा टोपिकल उपचार लगाउनुहोस्।
· लगाएपछि, उत्पादनलाई सुक्न १०-१५ मिनेट छोड्नुहोस् र त्यसपछि कपडा लगाउनुहोस्। टोपिकल उपचारलाई छालामा कम्तीमा १२ घण्टा छोड्नुपर्छ।
· यदि यो समयमा छाला धोइयो (खासगरी हातहरू), टोपिकल उपचार पुनः लगाउनुपर्छ।
· सुरुमा साबुनबिना, केवल पानीले धुनुपर्छ। पूर्ण रूपमा नुहाएपछि, साबुन र/वा मोइस्चराइजर वा इमोलियन्टहरू प्रयोग गर्न सकिन्छ।
· उपचार प्रयोग गरेपछि सबै सामान्य गतिविधिहरूमा फर्कन सकिन्छ।
· लुतो किरा र अण्डा दुवै नष्ट भएको सुनिश्चित गर्न ७ दिनपछि माथिको प्रक्रिया दोहोर्याउनुपर्छ।
लुतो को केही रूपहरूको लागि, ट्याबलेट आइभरमेक्टिन पनि डाक्टरको सल्लाहामा प्रयोग गर्न सकिन्छ।
धेरैजसो अवस्थामा, किराहरू ओछ्यान, तौलिया र कपडामा लामो समयसम्म बाँच्दैनन्। उपचारको समयमा यी सामग्रीहरूको सामान्य धोएर पनि नर्मूल गर्न सकिन्छ। धुन नसकिने कुनै पनि वस्तुलाई ३ दिनसम्म सिल गरिएको झोलामा राख्नुपर्छ वा घाममा सुकाउनु पर्छ।यदि लुतो यौन साझेदारबाट सरेको हो भने, पूर्ण यौन संचारित संक्रमण (एसटीआई) जाँच गराउनु पर्छ।
उपचारले किराहरूलाई मारे पनि, चिलाउने सामान्यतया केही हप्तासम्म रहन्छ र त्यसपछि कम हुन्छ।
छालामा लगाइने लुतो उपचारहरूले छालाको जलन निम्त्याउन सक्छ: यो निरन्तर दाग र चिलाउने एक कारण हुन सक्छ। आवश्यक भएमा डाक्टरको सल्लाहा बमोजिम मोइस्चराइजर (इमोलियन्ट), टोपिकल कोर्टिकोस्टेरोइड (स्टेरोइड क्रिम वा मलहम) र एन्टिहिस्टामिन ट्याबलेटहरू प्रयोग गर्न सकिन्छ।
यो रोगको स्वास्थ्य प्रभाव चिलाउने दागभन्दा धेरै टाढा फैलिन्छ। लुतो गरिबीको रोग होइन – यो सबै सामाजिक, आर्थिक र जातीय वर्गका मानिसहरूलाई प्रभावित गर्छ। लुतो ले धेरै मानिसहरूलाई मार्दैन र यो समाचारको हेडलाइन बन्दैन, तर चिलाउने शक्तिलाई कम नठाननुहोस्। यसले संक्रमित व्यक्तिको जीवनलाई गम्भीर रूपमा असहज बनाउँछ र कमजोर जीवन गुणस्तर निम्त्याउँछ। तपाईंले सोचेको एक केसलाई ४५५ मिलियनले गुणा गर्नुहोस्, र त्यहाँ तपाईंसँग विश्वव्यापी वार्षिक चित्र छ।
नदेखिने र बिर्सिएको रोग लुतो नेपालीले साउन १ गते सम्झिरहन्छन् यसले हामीहरू सर सफाई भएर बस्नु पर्छ भन्ने सन्देश दिएको छ भने अर्को तरि हाम्रो पब्लिक हेल्थ कति कमजोर छ भन्ने दृश्य देखाउछ। लेजर, लापरोइस्कुपिक र त्यो भन्दा विशिषटकित्र सेवा प्रभाव भएको समयमा हामी लुतोमा छौ। यसैले हाम्रो स्वास्थय कस्तो छ भन्ने कुरा पुष्टि गर्छ।
सामाग्री श्रोत :
swasthyakhabar
