नेपालका ग्रामीण क्षेत्रहरूमा, विशेष गरी प्रदेश अस्पताल मलंगवा, सर्लाहीले सेवा पुर्याउने क्षेत्रहरूमा, नवजात शिशुहरूमा जन्मजात विकृतिहरूको संख्या उल्लेखनीय रूपमा उच्च छ। यो समस्याको मुख्य कारण ग्रामीण महिलाहरूमा गर्भपुर्व जाँच (एएनसी) को महत्त्वबारे चेतनाको अभाव हो।नेपालमा सुरक्षित गर्भपतन सेवा उपलब्ध रहेको छ, जुन २८ हप्ता सम्मको गर्भअवधिसम्म विशेष चिकित्सकीय मापदण्ड अन्तर्गत कानुनी रूपमा सम्भव छ। यद्यपि, गर्भावस्थामै जन्मजात विकृति देखिएका धेरैजसो गर्भहरू समयमा पहिचान नहुँदा पूर्ण अवधिसम्म जारी रहने गर्छन्। यस्ता विकृतिहरू सामान्य रूपमा गर्भावस्थाको सुरुवातमै फोलिक एसिडको सेवनद्वारा रोक्न सकिने हुँदा पनि, ग्रामीण क्षेत्रमा स्वास्थ्य शिक्षा नहुँदा धेरै महिलाहरूले यी आवश्यक पूरक औषधीहरू लिँदैनन्।गर्भावस्थाको पाँचौँ महिनामा गरिने विस्तृत एनामोली स्क्यानद्वारा यस्ता जन्मजात विकृतिहरूको समयमै पहिचान सम्भव हुन्छ। यदि गम्भीर विकृति देखा परेमा, नेपालका प्रचलित कानुनअनुसार गर्भपतन गर्न सकिने व्यवस्था छ। साथै, नेपाल सरकारद्वारा नवजात शिशुमा देखिने जन्मजात विकृतिहरूको अभिलेख राख्ने र भविष्यका गर्भधारणहरूमा यस्ता अवस्थाबाट जोगिन सकिने उपायहरू पहिचान गर्न ‘नवजात जन्मजात विकृति निगरानी प्रणाली’ समेत सञ्चालनमा ल्याइएको छ।तर, यी सबै उपायहरूको प्रभावकारिता ग्रामीण क्षेत्रमा गर्भपुर्व जाँचको न्यून दरका कारण सीमित भइरहेको छ। नियमित जाँच नहुँदा विकृतिहरूको समयमै पहिचान र रोकथाम सम्भव नहुँदा यो समस्या अझै यथावत् छ।जन्मजात विकृति, जसलाई जन्मजात असामान्यता पनि भनिन्छ। जन्मदेखि नै देखिने संरचनात्मक वा कार्यात्मक असामान्यताहरू हुन्। यी विकृतिहरू जन्मपूर्व, जन्मका बेलामा, वा शिशुकालको सुरुवाती चरणमा पहिचान गर्न सकिन्छ। नेपालमा यी जन्मजात विकृतिहरू नवजात र बाल मृत्युदरका प्रमुख कारणहरूमध्ये एक हुन्।🔷 नेपालमा जन्मजात विकृतिको प्रचलन र सामान्य प्रकारहरूनेपालमा जन्मिएका नवजात शिशुहरूमा गरिएको विभिन्न अध्ययनहरूले जन्मजात विकृतिहरूको प्रचलन दर फरक–फरक देखाएका छन्:एक अध्ययनअनुसार, नेपालको एक तृतीयस्तरीय मातृ अस्पतालमा २१,५६४ जीवित जन्ममध्ये २२० (१.०२%) शिशुमा एक वा बढी जन्मजात विकृतिहरू भेटिएका थिए। तीमध्ये सबैभन्दा धेरै हृदय प्रणालीसम्बन्धी विकृति (५६.८%) थिए, त्यसपछि पाचन प्रणाली (१६.८%), मांशपेशी प्रणाली (१५.४%) र केन्द्रीय स्नायु प्रणाली (८.१%) मा विकृति देखिएको थियो।अर्को अध्ययनमा ३२,६९५ नवजात शिशुहरूमध्ये ०.५१% मा जन्मजात विकृति देखिएको थियो, जसमा सबैभन्दा धेरै मांशपेशी प्रणालीसम्बन्धी विकृति (३५.५%) रहेका थिए, त्यसपछि केन्द्रीय स्नायु प्रणालीका विकृति (१७.७५%) रहेका थिए।🔷 निगरानी र रोकथामका पहलहरूजन्मजात विकृतिहरूको प्रभावलाई ध्यानमा राख्दै, नेपालले विभिन्न पहलहरू अघि सारेको छ:✅ नवजात जन्मजात विकृति निगरानी: स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालय अन्तर्गतको परिवार कल्याण महाशाखाले जन्मजात विकृतिको तथ्याङ्क संकलन गर्न नवजात जन्मजात निगरानी प्रणाली लागू गरेको छ। यसको उद्देश्य जन्मजात विकृतिको अवस्था, प्रवृत्ति र बोझ बुझ्ने तथा नीति निर्माण र रणनीतिमा सहयोग पुर्याउने हो।✅ अस्पताल–आधारित स्क्रिनिङ: सन् २०२२ नोभेम्बरसम्म नेपालभरका २७ वटा अस्पतालहरूमा नवजात शिशुहरूमा जन्मजात विकृति पहिचानका लागि स्क्रिनिङ कार्य भइरहेको थियो। यस अभियानको उद्देश्य यस्ता विकृति समयमै पहिचान गरी नवजात मृत्युदर घटाउनु हो।✅ क्षेत्रीय सहकार्य: नेपाल दक्षिण–पूर्वी एसिया क्षेत्रीय नवजात तथा जन्मजात विकृति सञ्जालमा सहभागी छ, जसले अस्पताल-आधारित निगरानीमा सहयोग पुर्याइरहेको छ। यसले नेपाललाई यस्ता विकृतिहरूको प्रभावकारी अनुगमन र प्रतिक्रिया दिन सशक्त बनाएको छ।🔷 चुनौतीहरू र आगामी मार्गयी पहलहरूका बाबजुद, अझै केही चुनौतीहरू विद्यमान छन्:📉 तथ्याङ्कको अभाव: नेपालमा जन्मजात विकृतिको सही अवस्था अझै पूर्ण रूपमा थाहा भइसकेको छैन किनभने व्यापक राष्ट्रिय निगरानी प्रणाली अभावमा छ।⚠️ स्रोतको कमी: विशेषगरी ग्रामीण क्षेत्रमा तालिमप्राप्त जनशक्ति र स्वास्थ्य संरचनाको कमीले जन्मजात विकृति पहिचान र व्यवस्थापनमा कठिनाइ पुर्याएको छ।🔚 समाधानका लागि निगरानी प्रणाली सुदृढ पार्नु, पूर्वाधार विकास गर्नु, र जन्मजात विकृतिको रोकथाम तथा समयमै पहिचानबारे जनचेतना बढाउनु अत्यावश्यक छ।(लेखक डा यादव प्रसूति तथा स्त्री रोग विशेषज्ञ डा यादव प्रादेशिक अस्पताल मलङ्गवा, सर्लाहीका नि. मेडिकल सुपरिन्टेन्डेन्ट तथा क्लिनिकल कोआर्डिनेटर हुन्)
सामाग्री श्रोत :
swasthyakhabar
