काठमाडौँ । नेकपा (माओवादी केन्द्र) बाट निर्वाचित एक जनप्रतिनिधि सामाजिक सञ्जालमा फैलिएको भ्रामक सूचनाको शिकार बनेका छन् । बर्दियाको बढैयाताल गाउँपालिकाका अध्यक्ष हिमालय त्रिपाठीले आफ्नै पार्टी अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले रवि लामिछानेको पक्षमा हस्ताक्षर गरेको भ्रामक तस्बिरलाई पत्याएर आफूले पनि हस्ताक्षर गरेको सार्वजनिक गरेका छन् । 

अध्यक्ष त्रिपाठीले फेसबुकमा एक पोस्ट राख्दै लामिछानेमाथि राजनीतिक प्रतिशोध साँधिएको भन्दै एक अभियानमा हस्ताक्षर गर्न पाएकोमा खुसी व्यक्त गरेका थिए । उनले लेखेका छन्, “रवि लामिछानेका विरुद्ध राजनीतिक प्रतिशोध साधिएका कारण आज हामीले ७५३ पालिका मध्ये बढैयाताल गाउँपालिकाको जनप्रतिनिधि पालिका प्रमुखको हैसियतले पहिलो हस्ताक्षरकर्ता भएकै हो । आज म धेरै नै खुसी भएको छु ।” आफ्नो निर्णयलाई सही साबित गर्न उनले पार्टी अध्यक्ष प्रचण्ड र पूर्वप्रधानमन्त्री डा. बाबुराम भट्टराईले समेत हस्ताक्षर गरेको दाबी गरेका थिए । उनले सबैलाई राज्य संयन्त्रको दुरुपयोगविरुद्ध हस्ताक्षर अभियानमा जुट्न अपिलसमेत गरे ।

तर, अध्यक्ष त्रिपाठीले आफ्नो दाबीलाई बलियो बनाउन प्रयोग गरेको प्रचण्डको तस्बिर नै अर्कै प्रयोजनको भएको खुलेको छ । टेकपाना फ्याक्टचेकका अनुसार उक्त तस्बिर गत २४ मंसिर २०८१ मा माओवादी केन्द्रले काठमाडौँको शान्तिबाटिकामा आयोजना गरेको फरक कार्यक्रमको हो । सो कार्यक्रम इजरायलद्वारा प्यालेस्टिनीमाथि भइरहेको नरसंहारको विरुद्धमा थालिएको देशव्यापी हस्ताक्षर अभियान थियो । सामाजिक सञ्जालमा भ्रम फैलाउन उक्त फोटो फ्लिप गरी अक्षर नबुझिने गरी राखिएको थियो ।  

यद्यपि पूर्वप्रधानमन्त्री डा. बाबुराम भट्टराईले लामिछानेको पक्षमा हस्ताक्षर गरेको कुरा भने सत्य हो । गाउँपालिका अध्यक्ष त्रिपाठीको पोस्टमा अधिकांशले ‘अरूले हस्ताक्षर गरे म पनि गर्छु भन्ने भन्दा पनि स्वविवेकले काम गर्नुपर्ने’ सुझाएका छन् । पोस्टमा कमेन्ट गर्दै सरोज पाठकले लेखेका छन्, “एआई र एडिट नचिन्ने के भन्ने अध्यक्ष ज्यू । त्यहाँ रविको फोटो एडिट गरेको प्रष्ट देखिन्छ । हजुर जस्तो जिम्मेवारी पदमा बसेको व्यक्तिबाट जनताले कस्तो सूचनाको आश राख्ने ?”

पछिल्लो अध्यावधिक: असार २८, २०८२ १४:६

काठमाडौँ । सन् १९९५ मा एउटा पुरानो ३८६ कम्प्युटर र डायल-अप कनेक्सनबाट सुरु भएको नेपालको इन्टरनेट यात्रा आज घर-घरमा द्रुत गतिको फाइबर इन्टरनेटसम्म आइपुगेको छ । यो ३० वर्षे लामो र रोमाञ्चक यात्रालाई जीवन्त रूपमा प्रस्तुत गर्न नेपालको सबैभन्दा ठुलो इन्टरनेट सेवा प्रदायक कम्पनी वर्ल्डलिंक कम्युनिकेसन्सले ललितपुरको कुसुन्तीमा नेपालकै पहिलो इन्टरनेट म्युजियम स्थापना गरेको छ । 

यो म्युजियमलाई पुराना उपकरणहरूको सङ्ग्रह मात्र नभई नेपालको डिजिटल क्रान्तिको एउटा जीवन्त दस्तावेज मान्न सकिन्छ । ‘मेक बेस्ट आउट अफ वेस्ट’ नारासहित स्थापना गरिएको यस सङ्ग्रहालयमा प्रवेश गर्दा तपाईंले नेपालको इन्टरनेट इतिहासलाई नजिकबाट नियाल्ने अवसर पाउनुहुनेछ ।

डायल-अपको धिमा गतिदेखि वायरलेसको फड्कोसम्म

म्युजियमको यात्रा वर्ल्डलिंकका संस्थापक तथा अध्यक्ष दिलीप अग्रवालले अमेरिकामा अध्ययन गर्दा प्रयोग गरेको एउटा पुरानो ३८६ कम्प्युटरबाट सुरु हुन्छ । यही कम्प्युटर र डायल-अप मोडेम प्रयोग गरी सन् १९९५ मा वर्ल्डलिंकले इमेल सेवामार्फत आफ्नो यात्रा आरम्भ गरेको थियो ।

“सुरुवाती दिनमा इन्टरनेट चलाउन टेलिफोन लाइन अनिवार्य थियो, जुन निकै महँगो र सीमित पहुँचमा थियो,” वर्ल्डलिंकका महाप्रबन्धक किरण गौतमले भिडिओमा जानकारी दिँदै भने, “प्रयोगकर्ताले टेलिफोनको बिल र इन्टरनेटको शुल्क छुट्टाछुट्टै तिर्नुपर्थ्यो, जसले गर्दा इन्टरनेट सेवा आम मानिसको पहुँचभन्दा बाहिर थियो ।” 

यो चुनौतीलाई पार गर्न वर्ल्डलिंकले वायरलेस प्रविधि भित्र्यायो । म्युजियममा त्यतिबेला प्रयोग भएका विभिन्न आकारका रेडियो वेभ रिसिभर (डिस एन्टेना) र वायरलेस मोडमहरू आकर्षक ढंगले प्रदर्शनमा राखिएका छन् । 

“वायरलेस प्रविधिले टेलिफोन लाइन नभएका ठाउँहरूमा पनि इन्टरनेट पुर्‍याउन सम्भव बनायो, तर यसको उपकरण पनि महँगो थियो,” गौतमले थपे ।

केबल र फाइबर इन्टरनेटको युग

वायरलेस प्रविधिपछि वर्ल्डलिंकले केबल इन्टरनेटको सुरुवात गर्‍यो । म्युजियममा केबल इन्टरनेटमा प्रयोग हुने विभिन्न उपकरण, जस्तै; पोलमा राखिने पावर बक्स र स्विचहरू देख्न सकिन्छ । तर, समयसँगै बढ्दो इन्टरनेटको माग र गुणस्तरीय सेवाको आवश्यकताले वर्ल्डलिंकलाई फाइबर टु द होम (एफटीटीएच) प्रविधिमा स्तरोन्नति गर्न प्रेरित गर्‍यो । म्युजियमको एउटा ठुलो भाग एफटीटीएच प्रविधिलाई समर्पित छ, जहाँ सर्भर र्‍याक, राउटर, स्विच, ओएलटी (Optical Line Terminal) र विभिन्न प्रकारका फाइबर केबलहरू विस्तृत रूपमा देख्न सकिन्छ ।

“इन्टरनेट कसरी चल्छ? यो कसरी प्रयोगकर्तासम्म पुग्छ? भन्ने कुरा यहाँ प्रत्यक्ष रूपमा देख्न र बुझ्न सकिन्छ,” गौतमले भने ।

प्रविधिको विकास र पुराना उपकरणको कथा

म्युजियममा राखिएका पुराना उपकरणहरूले प्रविधिको विकासलाई रोचक तरिकाले प्रस्तुत गर्छन् । सुरुवाती दिनमा प्रयोग हुने ८ इन्चको सानो ल्यापटप, विभिन्न मोडेलका राउटर र प्रोसेसर चिपहरूले आगन्तुकलाई प्रविधिको ऐतिहासिक यात्रामा लैजान्छन् । एउटा रोचक प्रदर्शनीमा फाइबर परीक्षण गर्ने ठुलो र गह्रौं ‘ओटीडीआर’ मसिन र त्यसको छेउमा हाल प्रयोगमा रहेको सानो र हलुका मसिन राखिएको छ, जसले प्रविधिले कति छिटो फड्को मारेको छ भन्ने कुरा स्पष्ट पार्छ । त्यस्तै, वर्ल्डलिंकले सुरुमा फाइबर जोड्न प्रयोग गरेको जापानबाट आयातित ‘स्प्लाइस मसिन’ पनि प्रदर्शनमा छ ।

“त्यतिबेला यो मसिन निकै दुर्लभ थियो । यसलाई चलाउने प्राविधिकलाई सुपरस्टार मानिन्थ्यो,” गौतमले पुराना दिन सम्झँदै भने ।

भविष्यको परिकल्पना: सफा सहर, भूमिगत तार

यो म्युजियमले केवल विगतको कथा मात्र भन्दैन । यसले भविष्यको परिकल्पना पनि प्रस्तुत गर्छ । एउटा आकर्षक मिनिएचर मोडेलमार्फत सन् २०२५ सम्मको नेपालको सडक, पोल र घरहरू देखाइएको छ, जहाँ वर्ल्डलिंकले भविष्यमा अन्डरग्राउन्ड (भूमिगत) फाइबर नेटवर्क विस्तार गर्ने महत्त्वाकांक्षी योजना देखाएको छ ।

“अबको हाम्रो लक्ष्य भनेको पोलमा अव्यवस्थित रूपमा रहेका तारहरूलाई हटाएर भूमिगत केबलमार्फत गुणस्तरीय र भरपर्दो इन्टरनेट सेवा प्रदान गर्नु हो,” गौतमले भने, “यसले सहरलाई सफा र सुन्दर बनाउनुका साथै इन्टरनेट अवरुद्ध हुने समस्यालाई ४० प्रतिशतसम्म कम गर्नेछ ।”

अध्ययन र प्रेरणाको केन्द्र यो म्युजियम विद्यार्थी, अनुसन्धानकर्ता, पत्रकार र प्रविधिमा रुचि राख्ने सबैका लागि एक महत्वपूर्ण अध्ययन र प्रेरणाको केन्द्र बन्न सक्छ । यसले नेपालको डिजिटल यात्रा र इन्टरनेट विकासका विभिन्न चरणहरूलाई नजिकबाट बुझ्न मद्दत गर्छ ।

“हामीले यो म्युजियममार्फत नेपालको इन्टरनेट इतिहासलाई जीवन्त राख्ने प्रयास गरेका छौं । यहाँ आएर जो कोहीले पनि प्रविधिको विकास र यसले हाम्रो जीवनमा पारेको प्रभावबारे जानकारी लिन सक्नुहुन्छ,” गौतमले भने ।

पछिल्लो अध्यावधिक: असार २८, २०८२ १३:१३

काठमाडौँ । एप्पलको आउँदो आईफोन १७ सिरिज सार्वजनिक हुन केही महिना मात्र बाँकी छँदा यसको ‘भेनिला’ मोडेलका  कलर र केही मुख्य विशेषता बाहिरिएका छन् । हालै आईफोन १७ एयरको कलरबारे जानकारी चुहावट भएलगत्तै अहिले आईफोन १७ को बारेमा पनि नयाँ खबर आएका हुन् ।

चुहावट भएको जानकारीअनुसार, आईफोन १७ (बेसिक मोडेल) नीलो, सिल्भर, कालो, हरियो र बैजनी गरी पाँच विभिन्न  कलरमा उपलब्ध हुनेछ ।

यी कलरहरूको खुलासा फोनको क्यामेराको वरिपरि रहने रिप्लेसमेन्ट रिङ (घेरा) बाट भएको हो, जुन फोनको  कलरसँग मिल्दोजुल्दो बनाइएको छ । यसका साथै एउटा पारदर्शी (ट्रान्सपरेन्ट) रिङ पनि देखिएको छ । तर यसको अर्थ पारदर्शी आईफोन आउने भन्ने होइन । यो केवल आफ्नो डिभाइसमा पारदर्शी लुक चाहनेहरूका लागि एउटा थप विकल्प हुनेछ ।

यी प्रारम्भिक कलरहरू भए पनि एप्पलले पछि थप एक वा दुई  कलरहरू पनि सार्वजनिक गर्न सक्ने सम्भावना छ । तुलनाका लागि, आईफोन १६ कालो, सेतो, गुलाबी, टिल र अल्ट्रामारिन जस्ता  कलरहरूमा उपलब्ध रहेको बताइएको थियो ।

विशेषताहरूमा के छ नयाँ ?

आईफोन १७ आगामी सेप्टेम्बरमा सार्वजनिक हुने चार मोडेलहरूमध्ये सबैभन्दा कम मूल्यको हुने अपेक्षा गरिएको छ । यसमा ए१९ नन-प्रो चिपसेट रहनेछ र यसको र्याम ८ जीबी नै हुन सक्ने अनुमान छ । यद्यपि, अन्य तीन मोडेलहरूमा ए१९ प्रो चिप र १२ जीबी र्याम हुने हल्ला छ ।

आईफोन १७ एयरको तुलनामा भेनिला आईफोन १७ मा एउटा अतिरिक्त क्यामेरा र ठु ब्याट्री हुनेछ । आईफोन १७ एयर भने पातलो डिजाइनमा केन्द्रित हुनेछ र यसमा एउटा मात्र रियर क्यामेरा हुने सम्भावना छ । आईफोन १७ एयर कालो, सिल्भर, हल्का सुनौलो र हल्का निलो  कलरमा आउने अनुमान छ । 

यद्यपि एप्पलले आधिकारिक रूपमा यसबारे केही घोषणा गरेको छैन, तर स्मार्टफोन एक्सेसरी निर्माताहरूले तयार पारेका क्यामेरा प्रोटेक्टरहरूले अक्सर एप्पलको नयाँ डिभाइसमा प्रयोग हुने रंग र लेआउटबारे पहिल्यै संकेत दिने गर्छन् ।

पछिल्लो अध्यावधिक: असार २८, २०८२ १०:३३

काठमाडौँ । भारतीय अर्बपति मुकेश अम्बानीको कम्पनी रिलायन्स इन्डस्ट्रिजको डिजिटल शाखा ‘जियो प्लेटफर्म्स’ले सेट-टप बक्स प्रयोगकर्ताका लागि एउटा नयाँ भर्चुअल डेस्कटप सेवा सुरु गरेको छ । विश्वको सबैभन्दा धेरै जनसङ्ख्या भएको देश भारतका लाखौं टिभी सेटलाई कम्प्युटर (पीसी) मा परिणत गर्ने उद्देश्यका साथ यस्तो सेवा सुरु गरिएको हो ।

‘जियोपीसी’ नाम दिइएको यो सेवाले जियोको सेट-टप बक्समार्फत क्लाउडमा आधारित कम्प्युटरको अनुभव प्रदान गर्ने बताइएको छ । जियोको होम ब्रोडब्यान्ड सेवाका ग्राहकले यो सेटअप बक्स निःशुल्क पाउँछन् । तर, छुट्टै खरिद गर्नका लागि पाँच हजार ४९९ भारु (८,८०० नेपाली रुपैयाँ) तिर्नुपर्ने हुन्छ । हाल यो सेवा निःशुल्क परीक्षणको चरणमा छ भने ‘वेटलिस्ट’ मार्फत सीमित ग्राहकलाई उपलब्ध गराउन थालिएको छ । 

यसका लागि सबैभन्दा पहिले वेटलिस्टमा रहेका प्रयोगकर्तालाई कम्पनीले छनोट गर्छ । त्यसपछि प्रयोगकर्ताले आफ्नो अकाउन्ट सेटअप गर्नुपर्ने हुन्छ । यससँगै किबोर्ड र माउस जोडेपछि आफ्नो टिभीमा भर्चुअल डेस्कटप चलाउन सकिनेछ ।

हाल यो सेवामा केही सीमितता छन् । यसले क्यामेरा र प्रिन्टर जस्ता बाह्य डिभाइसलाई सपोर्ट गर्दैन । सफ्टवेयरको कुरा गर्दा यसमा ओपन सोर्स लिब्रेअफिस (LibreOffice) पहिले नै इन्स्टल गरिएको हुन्छ । यदि प्रयोगकर्ताले माइक्रोसफ्ट अफिसका एप चलाउनु परेमा उनीहरूले ब्राउजर मार्फत चलाउनुपर्ने हुन्छ ।

यी सीमितताका बाबजुद पनि अम्बानीको ‘जियोपीसी’ को योजना कम्तिमा पनि सैद्धान्तिक रूपमा निकै आकर्षक देखिन्छ । काउन्टरपोइन्ट रिसर्चका अनुसन्धान निर्देशक तरुण पाठकले टेकक्रन्चलाई बताए अनुसार जियोपीसी मुम्बईस्थित जियो कम्पनीको लागि आफ्नो प्रयोगकर्ता सङ्ख्या बढाउने एक प्रभावकारी तरिका हो । जियोका प्रयोगकर्ता अहिले नै ४८ करोड ८० लाखभन्दा बढी छन् ।

पाठकका अनुसार करिब ७० प्रतिशत भारतीय परिवारमा टिभी छ । तर केवल १५ प्रतिशतसँग मात्र पीसी छ । 

कम्प्युटरको अनुभव गर्न नपाएका परिवारका लागि यो आकर्षक अवसर हो । तर, जियोलाई यो सेवाको मार्केटिङ र प्रयोगबारे बुझाउन निकै मिहिनेत गर्नुपर्ने उनी सुनाउँछन् । उनले भने, “तपाईंले मानिसलाई सेट-टप बक्स प्रयोग गरेर टिभीमै पीसी चलाउन सकिन्छ भनेर विश्वस्त पार्नुपर्छ ।”

सरकारी तथ्याङ्क अनुसार भारतमा हाल करिब पाँच करोड ७० लाख सक्रिय ‘पे-टिभी’ (शुल्क तिरेर हेरिने) सेट-टप बक्स प्रयोगकर्ता छन् । तर, इन्टरनेटको सहज पहुँचसँगै परम्परागत ‘डाइरेक्ट-टु-होम’ (डीटीएच) टिभी बजार खुम्चिँदै गएको छ । 

साइबर मिडिया रिसर्चका उपाध्यक्ष प्रभु रामका अनुसार जियोपीसीमार्फत जियोले ग्रामीण र कम आय भएका क्षेत्रमा नयाँ सेट-टप बक्स प्रयोगकर्तालाई आकर्षित गर्न सक्छ । उनले टेकक्रन्चलाई भने, “यसको सम्भावित प्रभाव धेरै व्यापक हुन सक्छ । तर यसको सफलता मुख्य रूपमा कार्यान्वयनमा निर्भर रहनेछ । विशेषगरी इन्टरनेट कनेक्टिभिटीको समस्या समाधान गर्न सक्नु र नागरिकमा डिजिटल साक्षरता बढाउन सक्नु महत्त्वपूर्ण हुनेछ । यदि यी पक्षमा सुधार गर्न सकिएन भने राम्रो योजना भएर पनि यो काम सफल नहुन सक्छ ।”

आईडीसी‍का अनुसार भारतमा पीसीको पहुँच अमेरिका र चीन जस्ता प्रमुख बजारको तुलनामा अझै पनि कम छ । यसको मुख्य कारण सीमित खर्चयोग्य आय र स्मार्टफोनलाई नै मुख्य कम्प्युटिङ उपकरणको रूपमा प्रयोग गरिनु हो ।

रामका अनुसार माइक्रोसफ्ट र अन्य धेरै क्लाउड प्रदायकले व्यावसायिक ग्राहकलाई लक्षित गरी भर्चुअल डेस्कटप सेवा पहिलेदेखि नै दिंदै आएका छन् । तर, जियोको यो कदम आम उपभोक्तालाई लक्षित गरिएको पहिलो गम्भीर प्रयास हो ।

पछिल्लो अध्यावधिक: असार २८, २०८२ १०:५७

काठमाडौँ । गुगलले फोटोलाई भिडिओमा परिणत गर्ने नयाँ फिचर ल्याएको छ । कम्पनीले बिहीबारदेखि भिओ थ्री टुलमा यो फिचर उपलब्ध गराएको हो । 

भिओ थ्री टुल गुगल ‘फ्लो’ (Flow) नामक एआई भिडिओ प्लेटफर्म र जेमिनाई एपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ । कम्पनीले गत मेमा आयोजित गुगल आईओ कन्फ्रेन्समा फ्लो टुल सार्वजनिक गरेको थियो । 

प्रयोगकर्ताले यो फिचर प्रयोग गर्न जेमिनाई एपको प्रम्प्ट बक्समा रहेको टुल मेनुबाट ‘भिडिओ’ अप्सन छान्नुपर्ने हुन्छ । त्यसपछि आफूले भिडिओ बनाउन चाहेको फोटो अपलोड गर्नुपर्छ । यति गरेपछि प्रम्प्टमा आफूलाई चाहिएको अडियोबारे लेखेर भिडिओमा आवाज पनि थप्न सकिन्छ । भिडिओ तयार भएपछि यसलाई सजिलै डाउनलोड गर्न वा अरूलाई शेयर गर्न सकिनेछ ।

गुगलले गत सातादेखि यो सुविधा १५० भन्दा बढी देशमा उपलब्ध गराएको छ । हाल यो फिचर गुगल एआई अल्ट्रा (Google AI Ultra) र गुगल एआई प्रो (Google AI Pro) प्लानका प्रयोगकर्ताका लागि मात्र उपलब्ध छ । यी प्रयोगकर्ताले एक दिनमा तीन ओटासम्म भिडिओ बनाउन सक्नेछन् । तर प्रयोग नगरिएको कोटा अर्को दिनका लागि भने सर्ने छैन ।

खासगरी भिडिओलाई स्तरीय बनाउन तस्बिर एनिमेसनका गर्नुपर्ने प्रयोगकर्ताका लागि यो फिचर उपयुक्त हुने देखिन्छ । त्यस्तै यसको दुरुपयोग हुने सम्भावना पनि उत्तिकै छ । खासगरी यस्ता भिडिओ डिपफेक भिडिओका रूपमा चरित्रहत्या गर्नेदेखि अन्य विभिन्न किसिमका आपराधिक काममा दुरुपयोग हुने जोखिम छ ।

कम्पनीका अनुसार विगत सात हप्तामा जेमिनाई एप र फ्लो टुलमार्फत चार करोडभन्दा बढी भिडिओ बनाइएका छन् । एआईबाट बनेको भनी पहिचान गर्न ‘भिओ थ्री’ मोडेल प्रयोग गरेर बनाइएका सबै भिडिओमा ‘Veo’ लेखिएको वाटरमार्क स्पष्ट देखिन्छ । एआई भिडिओ पहिचान गर्नेबारे टेकपानाले तयार पारेको टिप्स यहाँ क्लिक गरेर पढ्न सक्नुहुन्छ ।

पछिल्लो अध्यावधिक: असार २८, २०८२ ९:४४

काठमाडौँ । बुधबार गायक दुर्गेश थापाले सिसन बानियाँ र गुराँस नानीसँगको सहकार्यमा तयार पारेको नयाँ गीत ‘जाने भए जाम माया’ सार्वजनिक गरे । बेलुका साढे ६ बजेतिर युट्युबमा सार्वजनिक भएको यो गीतले त्यसअघि नै व्यापक चर्चा पाइसकेको थियो । टिकटकमा एक पात्रको रूपमा चिनिएकी ‘गुराँस नानी’सँग कन्टेन्ट क्रिएटर सिसन बानियाँले कस्तो सहकार्य गर्न लागेका हुन् भन्नेमा धेरैलाई कौतूहलता थियो ।

खासगरी बानियाँले टिकटकमा गुराँस नानीलाई जोडेर धेरै भिडिओ ल्याइरहेका थिए । केहीले यसलाई ‘फ्लर्ट’ भने त केहीले टिकटकको लाइक, भ्युज र रिचको मोहबाट टाढा बस्न खोजेकी गुराँस नानीलाई बानियाँले चर्चामा ल्याउन खोजेको ‘फन्डा’ हो भन्ने अनुमान गरे । यसबाहेक बानियाँले सार्वजनिक गरेका गुराँस नानीसँगका छोटा भिडिओ र रमाइला तस्बिरले पनि चर्चालाई थप बढाएको थियो ।

गीत रिलिज भएको झन्डै एक घण्टामा ४२ हजार लाइक देखियो । तर भ्युज भने पाँच हजारको हाराहारीमा थियो । वास्तवमा युट्युब भिडिओ स्ट्रिमिङ प्लेटफर्म भएकाले लाइकभन्दा भ्युज बढी हुनु स्वाभाविक हो । तर, भिडिओ हेर्ने सबैले लाइक गर्छन् भन्ने हुँदैन । यदि कसैले भिडिओ राम्ररी नहेरी लाइक मात्रै गर्छ भने युट्युबको एल्गोरिदमले त्यस्तो लाइकलाई गणना नगर्न वा केही समयपछि हटाउन सक्छ । दुर्गेशको भिडिओमा भ्युजभन्दा लाइक बढी देखिएपछि धेरैले यसले ‘युट्युबको सिस्टम नै जाम पारिदियो’ भन्दै सामाजिक सञ्जालमा चर्चा गरे ।

भिडिओ रिलिज भएको केही समयमा भ्युजभन्दा लाइक बढी देखिने यस्ता घटना अरू पनि छन् । १० फेब्रुअरी २०२४ मा रिलिज भएको काठमाडौँ महानगरपालिकाका प्रमुख बालेन्द्र शाह (बालेन) को ‘नेपाल हाँसेको’ बोलको गीतमा पनि यस्तै अवस्था देखिएको थियो । चलचित्र ‘लाज शरणम्’को प्रचारका लागि तयार पारिएको यो गीत बालेनका कारण निकै चर्चित बन्यो । हुन त यो गीत बालेनले १० वर्षअघि नै गाइसकेका थिए । तर चलचित्रसँग जोडिएपछि यसले थप चर्चा पायो । यी त नेपालका केही उदाहरण मात्र हुन् । युट्युबमा रिलिज हुने र दर्शकले व्यग्र प्रतीक्षा गरेका चर्चित भिडिओमा यस्तो अवस्था बारम्बार देखिन्छ । आखिर यस्तो किन हुन्छ?

यस विषयमा युट्युबले आफ्नो आधिकारिक सामाजिक सञ्जाल एक्स मार्फत स्पष्ट पारेको छ । 

युट्युबका अनुसार यो अवस्था भनेको भ्युज वास्तविक हुन् भनी पुष्टि गर्ने प्रक्रियाको एक सामान्य हिस्सा हो । जब कुनै भिडिओमा धेरै छोटो समयमा अत्याधिक भ्युज आउँछ, त्यस्तो बेला युट्युबमा सार्वजनिक रूपमा देखिने भ्युज गणनाले युट्युबको आन्तरिक प्रणाली (जसले अमान्य भ्युजलाई प्रमाणीकरण र हटाउने काम गर्छ) लाई भेट्टाउन समय लाग्छ । यही कारणले गर्दा सुरुवाती लाइकको सङ्ख्या भ्युजभन्दा बढी देखिन सक्छ र पछि भ्युज सङ्ख्या समायोजन हुन्छ ।

युट्युबका इङ्गेजमेन्ट मापदण्ड जस्तै भ्युज, लाइक र सब्स्क्राइब वास्तविक मानिसबाट आएको हो, कम्प्युटर प्रोग्रामबाट होइन भन्ने सुनिश्चित गर्न प्रणालीलाई केही समय लाग्छ । विशेषगरी भिडिओ प्रसारित भएको पहिलो केही घण्टामा यी तथ्याङ्क प्रणालीमा देखिन समय लाग्ने गर्छ । वास्तविक इङ्गेजमेन्ट गणना भइसकेपछि तथ्याङ्क छिटो अद्यावधिक भए पनि कहिलेकाहीँ भ्युज वा लाइकको गणना रोकिएको जस्तो देखिन सक्छ । युट्युबले सही तथ्याङ्क सुनिश्चित गर्न र अमान्य गतिविधिलाई रोक्न अस्थायी रूपमा गणनालाई सुस्त बनाउने, रोक्ने वा परिवर्तन गर्ने गर्दछ । 

उदाहरणका लागि एउटै भिडिओ हेर्न धेरै डिभाइस प्रयोग गर्नु वा एउटै भिडिओलाई एकैपटक धेरै विन्डो र ट्याबमा चलाउनुलाई ‘कम-गुणस्तरको प्लेब्याक’ मानेर त्यस्ता भ्युजलाई युट्युबले खारेज गर्न सक्छ । त्यसैले कहिलेकाहीं भ्युज धेरै छ भने पछि घटिदिन सक्छ ।

यसबाहेक यदि भिडिओलाई विज्ञापनको रूपमा प्रयोग गरिएको छ भने त्यसबाट आएका भ्युज पनि गणना हुन्छन् । दर्शकले ११ देखि ३० सेकेन्डको विज्ञापन पूरा हेरेमा, ३० सेकेन्डभन्दा लामो विज्ञापन कम्तीमा ३० सेकेन्ड हेरेमा वा विज्ञापनमा क्लिक गरेर भिडिओ हेर्न सुरु गरेमा त्यस्ता भ्युजलाई आधिकारिक मानिन्छ ।

अर्थात् भिडिओ रिलिज हुनेबित्तिकै देखिने लाइक र भ्युजको असन्तुलन युट्युबको भ्युज प्रमाणीकरण प्रक्रियाको एक सामान्य र अस्थायी असर हो । यो पछि आफैँ सन्तुलन हुन्छ ।

पछिल्लो अध्यावधिक: असार २८, २०८२ ८:५९