काठमाडौँ । ओपनएआई र गुगल डीपमाइन्डका एआई मोडेलहरूले सन् २०२५ को अन्तर्राष्ट्रिय गणित ओलम्पियाड (आईएमओ) मा स्वर्ण पदक स्तरको अङ्क हासिल गरेका छन् । 

विश्वकै सबैभन्दा पुरानो र प्रतिष्ठित मानिने यो उच्च माध्यमिक तहको गणित प्रतियोगितामा एआईले उत्कृष्ट प्रदर्शन गरेपछि दुवै कम्पनीले हालै छुट्टाछुट्टै रूपमा यसको पुष्टि गरेका हुन् । 

यो परिणामले एआई प्रणालीहरू कति द्रुत गतिमा अघि बढिरहेका छन् भन्ने कुरालाई मात्र देखाउँदैन, गुगल र ओपनएआई बीचको एआई दौड कति प्रतिस्पर्धात्मक छ भन्ने पनि प्रस्ट पार्छ । 

एआई कम्पनीहरू आफू दौडमा अगाडि रहेको देखाउन पनि चर्को प्रतिस्पर्धा गरिरहेका छन् । धेरै एआई अनुसन्धानकर्ताहरू प्रतिस्पर्धी गणितको पृष्ठभूमिबाट आएका हुनाले आईएमओ जस्ता बेन्चमार्कहरूले उनीहरूका लागि विशेष अर्थ राख्छ ।

गत वर्ष गुगलले ‘फर्मल’ “formal” प्रणाली प्रयोग गरेर आईएमओमा रजत पदक जितेको थियो । ’फर्मल’ प्रणालीको अर्थ मानिसले गणितका प्रश्नहरूलाई कम्प्युटरले बुझ्ने विशेष ढाँचामा अनुवाद गरिदिनु पर्थ्यो। तर, यो वर्ष दुवै कम्पनीले ’इन्फर्मल’ ‘informal’ प्रणालीलाई प्रतिस्पर्धामा उतारे ।  

यसले मानव अनुवाद बिना नै प्राकृतिक भाषामा सोधिएका प्रश्नहरू बुझ्न र प्रमाणमा आधारित उत्तरहरू दिन सक्यो । दुवै कम्पनीले आफ्ना एआई मोडलहरूले आईएमओको परीक्षामा ६ मध्ये ५ प्रश्न सही हल गरेको दाबी गरेका छन् जुन अधिकांश उच्च माध्यमिक तहका विद्यार्थी र गुगलको गत वर्षको एआई मोडलभन्दा उत्कृष्ट स्कोर हो ।

टेकक्रन्चसँगको अन्तर्वार्तामा ओपनएआई र गुगलका अनुसन्धानकर्ताहरूले यो स्वर्ण–पदक स्तरको प्रदर्शनलाई एआईको तर्क क्षमतामा भएको एक ठूलो सफलताको रूपमा व्याख्या गरेका  छन् । 

सामान्यतया एआई मोडलहरूले सरल गणित वा कोडिङजस्ता सिधा उत्तर भएका प्रश्नहरूमा राम्रो प्रदर्शन गर्छन् । तर, राम्रो कुर्सी कसरी किन्ने वा जटिल अनुसन्धानमा कसरी मद्दत गर्ने जस्ता अस्पष्ट वा फरक फरक समाधान भएका काममा भने उनीहरूलाई कठिनाइ हुन्छ ।

तर, ओपनएआईले आफ्नो स्वर्ण–पदकको प्रदर्शनको घोषणा र परीक्षण गरेको तरिकालाई लिएर गुगलले प्रश्न उठाएको छ । 

ओपनएआईले शनिबार बिहान आफ्नो सफलताको घोषणा गरेलगत्तै गुगल डीपमाइन्डका सीईओ र अनुसन्धानकर्ताहरूले सोसल मिडियामा ओपनएआईको आलोचना गरे । उनीहरूले ओपनएआईले आईएमओको आधिकारिक मूल्याङ्कन बिना र समयभन्दा पहिले नै स्वर्ण पदकको घोषणा गरेको आरोप लगाए ।

गुगल डीपमाइन्डका वरिष्ठ अनुसन्धानकर्ता तथा आईएमओ प्रोजेक्टका प्रमुख थाङ लुओङले टेकक्रन्चलाई बताएअनुसार गुगलले प्रतिस्पर्धामा सहभागी विद्यार्थीहरूलाई सम्मान गर्न आफ्नो नतिजा घोषणा गर्न पर्खिएको थियो । 

उनका अनुसार गुगलले गत वर्षदेखि नै आयोजकहरूसँग मिलेर यो एआई परीक्षणको तयारी गरिरहेको थियो । 

ओपनएआईका वरिष्ठ अनुसन्धानकर्ता नोआम ब्राउनका अनुसार आईएमओले केही महिनाअघि ओपनएआईलाई गणित प्रतियोगितामा भाग लिन औपचारिक रूपमा सम्पर्क गरेको थियो । 

आफ्नो एआई मोडलको प्रदर्शनको मूल्याङ्कन गर्न तेस्रो–पक्ष मूल्याङ्कनकर्ताहरू (तीन पूर्व आईएमओ पदक विजे) नियुक्त गरेको ओपनएआईले जनाएको छ । 

स्वर्ण–पदक स्तरको स्कोर थाहा पाएपछि कम्पनीले आईएमओलाई सम्पर्क गरेको र आईएमओले शुक्रबार रातिको पुरस्कार समारोहपछि मात्र घोषणा गर्न आग्रह गरेको ब्राउनले बताए ।

पछिल्लो अध्यावधिक: साउन ६, २०८२ २०:९

काठमाडौँ । चन्द्रागिरि-८ मातातिर्थकी ममता घिमिरे (नाम परिवर्तन) को ह्वाट्सएपमा मङ्गलबार दिउँसो ठीक १२ बजे एउटा अपरिचित विदेशी नम्बरबाट भिडियो कल आयो । फोन उठाउनासाथ स्क्रिनमा देखिएको दृश्य र सुनिएको आवाजले उनको होस उडायो ।

प्रहरीको जस्तै पोसाक लगाएको एक युवकले हिन्दी मिसिएको लर्बरिएको नेपालीमा बोलेको पहिलो वाक्य नै मुटु छेड्ने खालको थियो: “तिम्रो छोरा हाम्रो कब्जामा छ ! उसले अरू केटाहरूसँग मिलेर एउटी केटीको बलात्कार गरेको छ । तिम्रो छोरा सोझो होला, तर अब उसलाई बचाउन पैसा दिनुपर्छ ।”

यो सुन्नासाथ ममताको सातोपुत्लो उड्यो । अपहरणकारीले उनलाई तत्काल स्क्रिन शेयर गर्न लगाएर बैंक खाता हेर्‍यो । खातामा जम्मा ३४ रुपैयाँ देखेपछि उसले धम्कीपूर्ण स्वरमा भन्यो, “तत्काल १० लाख रुपैयाँ जम्मा गर ! कतै फोन गरिस् वा कसैलाई भनिस् भने तेरो छोरो जिउँदो रहँदैन । तँसँग जम्मा आठ मिनेट छ ।”

आफ्नो त्रास बढाउन अपहरणकारीले छोरा रोएको जस्तो आवाज सुनायो र उसले लगाएको जस्तै देखिने ज्याकेटको एक झलक पनि देखायो । ममताको दिमाग शून्य भयो । बिहान ८ बजे पुतलीसडकमा एउटा सुटिङ हेर्न जान्छु भनेर निस्केको १६ वर्षीय छोरा रोहन (नाम परिवर्तन) को फोन पनि स्विच अफ थियो । यो १२ बजेर २५ मिनेटको कुरा हो । १२ बजेर २४ मिनेटसम्म लगातार भिडिओ कल गर्ने व्यक्तिले जे भनेको थियो ममताले त्यही मानेकी थिइन् । 

परिवारमा रुवाबासी चल्यो । ममताले तुरुन्तै धादिङमा प्रधानाध्यापक रहेका श्रीमानलाई खबर गरिन् । उनी पनि आत्तिएर काठमाडौँ आउने तयारीमा लागे । कुनै उपाय नदेखेपछि परिवारले प्रहरी वृत थानकोटलाई गुहार्‍यो ।

यता उनका अरू आफन्त काठमाडौँ उपत्यका अपराध अनुसन्धान कार्यालयमा आइपुगे । र, घटनाको सबै विवरण बुझाए । घटनाको गम्भीरतालाई बुझ्दै कार्यालयले तत्काल अनुसन्धान थाल्यो । इन्सपेक्टर विदुर सिवाकोटीको नेतृत्वमा टोली परिचालन भयो । प्रहरीको एउटा टोली मातातिर्थस्थित उनको घर पुगेर सोधपुछ र सीसीटीभी फुटेज खोजीमा लाग्यो । अर्कोतर्फ, इन्सपेक्टर सिवाकोटीले कल आएको पाकिस्तानी नम्बरबारे जानकारी लिन पाकिस्तान प्रहरीलाई सम्पर्क गरे । यता अर्को प्राविधिक टोली रोहनको विवरण निकाल्नतर्फ लाग्यो । 

अनुसन्धानकै क्रममा एक आफन्तले दिएको सानो सुइँकोले घटनालाई नयाँ मोड दियो । उनले अघिल्लो दिन पुतलीसडकको स्टार मलमा हुने ‘कमेडी दरबार’को सुटिङमा निःशुल्क प्रवेशबारे विज्ञापन देखेको बताए । ममताकी १३ वर्षीया छोरीले पनि रोहनले सोही कार्यक्रमको नाम लिएको पुष्टि गरेपछि प्रहरीसँग बलियो आधार तयार भयो ।

प्रहरी टोली तत्काल पुतलीसडकस्थित स्टार मल पुग्यो । सयौँ दर्शकको भीडमा खोज्दै जाँदा प्रहरीले अपहरणमा परेका भनिएका युवकलाई फेला पार्‍यो – उनी दर्शकदीर्घाको अन्तिम लहरमा बसेर मग्न भई कार्यक्रम हेरिरहेका थिए !

आफूलाई लिन एक्कासी प्रहरी आएको देखेपछि रोहन आफैँ डराए । उनले हत्तपत्त मोबाइल ‘फ्लाइट मोड’बाट हटाएर अन गरे र आमालाई फोन लगाए । उता अपहरणकारीको अर्को कल आउने हो कि भनेर डरले काँपिरहेकी ममताले जब छोराको आवाज सुनिन्, उनको सासै रोकिएला जस्तो भयो । झन्डै तीन घण्टाको मानसिक यातना र छटपटीपछि उनले सन्तोषको सास फेरिन् ।

यसरी ‘साइबर अपहरण’को हल्ला मच्चाएर फिरौती माग्ने गिरोहको योजना विफल भयो । प्रहरीले रोहनलाई सकुशल परिवारको जिम्मा लगाएको छ भने अन्तर्राष्ट्रिय नम्बरबाट कल गरेर मानसिक तनाव दिने र पैसा असुल्न खोज्ने गिरोहबारे थप अनुसन्धान गरिरहेको छ । 

यसले ‘भर्चुअल अपहरण’को नयाँ शैली नेपालमा पनि भित्रिएको सङ्केत गरेको छ । यसमा अपराधीले व्यक्तिलाई भौतिक रूपमा कब्जा नगरी डर र त्रास देखाएरै फिरौती असुल्ने प्रयास गर्छन् । यसबारे थप अनुसन्धान गरेर विस्तृत विवरण उपलब्ध गराउने प्रहरीले जनाएको छ ।

पछिल्लो अध्यावधिक: साउन ६, २०८२ २१:४१

काठमाडौँ । च्याटजीपीटी जस्ता प्रविधि निर्माता ओपनएआईले सार्वजनिक सेवाहरूमा उत्पादकत्व बढाउनका लागि बेलायत सरकारसँग रणनीतिक साझेदारी गरेको छ । बेलायतको एआई पूर्वाधारलाई तीव्र पार्ने र सार्वजनिक सेवाहरूलाई प्रभावकारी बनाउने उद्देश्यका साथ सोमबार यस्तो समझदारी भएको हो ।

विज्ञान, आविष्कार तथा प्रविधि विभाग र ओपनएआईबिच भएको सम्झौता अनुसार बेलायतमा आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स (एआई) को प्रयोगलाई तीव्रता दिइनेछ । साथै देशको ‘एआई अवसर कार्य योजना’ का लक्ष्यहरू समेत पूरा गरिनेछ । एआईले बेलायतको परिवर्तन र आर्थिक वृद्धिमा मौलिक भूमिका खेल्ने त्यहाँका प्रविधि सचिव पिटर काइलले बताएका छन् ।

ओपनएआईका सीईओ साम अल्टम्यानले यो योजनाले सबैका लागि समृद्धि प्रदान गर्ने उल्लेख गरेका छन् । सम्झौताले ओपनएआईलाई सरकारी डेटामा पहुँच दिन सक्छ । जसको सफ्टवेयर शिक्षा, रक्षा, सुरक्षा र न्याय प्रणालीमा प्रयोग गर्न सकिने सम्भावना रहेको उल्लेख छ ।

बेलायत र ओपनएआईले जनताको सुरक्षा र लोकतान्त्रिक मूल्यमान्यतालाई कायम राख्ने सुरक्षा उपायहरू विकास गर्नेछन् । ओपनएआईले बेलायतको एआई सुरक्षा संस्थानसँग पनि प्राविधिक सूचना आदानप्रदान कार्यक्रम विकास गर्न सहयोग गर्नेछ ।

यो सम्झौताले एआई पूर्वाधारमा लगानीको खोजी गर्नेछ, जसमा प्रायः डेटा सेन्टरहरू निर्माण वा विस्तारको काम पर्छ । ओपनएआईले ‘एआई ग्रोथ जोन’ मा लगानी र सहयोग उपलब्ध गराउनेछ ।

बेलायत सरकारले हाल आफ्नो सार्वजनिक सेवामा उत्पादकत्व बढाउन ‘हमफ्रे’ (Humphrey) नामक एआई टुलहरू प्रयोग गरिरहेको छ । जसले ओपनएआईका मोडेलहरू प्रयोग गर्दछ ।

उदाहरणका लागि जीपीटी-४ओको प्रयोग ‘कन्सल्ट’ (Consult) नामक उपकरणमा गरिएको छ, जसले सार्वजनिक परामर्शको प्रतिक्रियाहरू स्वचालित रूपमा क्रमबद्ध गरेर नीति निर्माण प्रक्रियालाई तीव्रता दिन्छ । कर्मचारीहरूलाई हप्ता लाग्ने उक्त काम एआईले मिनेटमै पूरा गर्दछ ।

पछिल्लो अध्यावधिक: साउन ६, २०८२ २१:११

काठमाडौँ । विश्वभरका कार निर्माता कम्पनीहरू सेल्फ–ड्राइभिङ प्रविधिको दौडमा सामेल भइरहँदा अधिकांशले एकातिर चालकलाई सहयोग गर्ने नयाँ फिचर दिइरहेका छन् भने अर्कोतिर कानुनी झमेलाबाट बच्न अनेकौँ शर्तनामामा हस्ताक्षर गराइरहेका छन् । तर, चिनियाँ ईभी निर्माता कम्पनीले बीवाइडीले यो दौडमा यस्तो नयाँ उपाय अपनाएको छ जसले अन्य कार निर्माता कम्पनीलाई पनि सोचमग्न बनाइदिएको छ ।

बीवाइडीले आफ्नो अटोनोमस पार्किङ सिस्टम (गाडी आफैँ पार्किङ हुने प्रविधि) को लागि सार्वजनिक रूपमै आर्थिक ग्यारेन्टी दिने घोषणा गरेको छ । यदि यो सिस्टमले काम गरेन वा यसको सफ्टवेयर (एल्गोरिदम) मा आएको गडबडीका कारण कुनै दुर्घटना भयो भने त्यसबाट हुने सम्पूर्ण क्षतिको जिम्मा कम्पनी आफैँले लिनेछ । यसमा गाडी मर्मतको खर्च, तेस्रो पक्षको सम्पत्तिमा भएको नोक्सानी र व्यक्तिगत चोटपटकको क्षतिपूर्ति समेत समावेश छ । जबकी अन्य कम्पनीहरुले यस्ता दुर्घटना हुँदा सवारी धनी आफैँ जिम्मेवार हुने शर्तनामा गराउँदै आएका छन् । 

कम्पनीले चिनियाँ सामाजिक सञ्जाल विबोमा एक विज्ञप्ति जारी गर्दै भनेको छ, “अटोनोमस पार्किङका लागि ग्यारेन्टी प्रस्ताव गर्ने हामी विश्वमै पहिलो हौं । हाम्रो यो कदमले एड्भान्स्ड ड्राइभर असिस्टेन्स सिस्टम (ADAS) माथिको हाम्रो पूर्ण विश्वासलाई झल्काउँछ ।“

बीवाइडीले गरेको यो वाचाले अटोनोमस प्रविधिमा कुनै गडबडी भएमा यसको जिम्मेवारी निर्माता कम्पनीहरूले लिने वा उपभोगकर्तामाझ नै पन्छाउने भन्ने विषयमा विश्वव्यापी रूपमै नयाँ मापदण्ड स्थापित गर्न सक्छ ।

टेस्ला चेतावनी दिन्छ, बीवाइडी जिम्मा लिन्छ

बीवाइडीको यो घोषणा टेस्लाको भन्दा ठीक उल्टो छ । टेस्लाको ’फूल सेल्फ–ड्राइभिङ’ सिस्टम अझै पनि ’बिटा’ (परीक्षणको चरणमा रहेको) फिचरको रूपमा बजारमा उपलब्ध छ । नाम ’फूल सेल्फ–ड्राइभिङ’ भए तापनि यसलाई चलाउँदा चालक पूर्णरूपमा चनाखो रहनुपर्छ र टेस्लाले बारम्बार आफ्ना प्रयोगकर्ताहरूलाई सडकमा जेसुकै भए पनि त्यसको कानुनी जिम्मेवारी कम्पनीको नभई स्वय चालककै हुने कुरा सम्झाइरहन्छ ।

तर, बीवाइडीले यो तर्कलाई उल्टाइदिएको छ । उसले केवल एउटा स्मार्ट सिस्टमको वाचा मात्र गरिरहेको छैन उसले कर्पोरेट जवाफदेहिताको वाचा गरिरहेको छ । यस्ता वाचाहरु उपभोक्ताले प्रयोग गर्ने अटोनोमस प्रविधिको बहसबाट लगभग हराइसकेको थियो । 

यस्ता प्रविधि निर्माताले प्रविधि निर्माण गर्ने र कुनै कमजोरी भए प्रयोग गर्ने उपभोक्ताले नै जिम्मा लिने यो अभ्यासबाट बीवाइइडीले आफूलाई अलग राख्ने प्रयास गरेको छ । 

यो ग्यारेन्टी कुनै नयाँ कन्सेप्ट कारमा नभएर इन्टरनेटमार्फत गरिने सफ्टवेयर अपडेट (Over-the-air update ) बाटै उपलब्ध गराइँदैछ । आउँदो ’गड’स आई बी’ अपडेटमार्फत बीवाइडीले हरेक अवस्थामा सिन रिकग्निसन, प्राथमिक सुरक्षा (Active Safety) र पार्किङको क्षमतालाई अझै सुधार गर्नेछ ।

वर्षौंदेखि नियामक र सुरक्षा विज्ञहरूले कार निर्माताहरूले केही गल्ती भएमा दोष कसको हो भनेर स्पष्ट नपारी अटोनोमस फिचरहरू हतारमा ल्याइरहेको भन्दै चेतावनी दिँदै आएका थिए । बीवाइडीको यो घोषणाले पहिलो पटक यस्ता जिम्मेवारी प्रयोगकर्ताबाट निर्मातामा सार्ने छ । यस्तै, यो घोषणाले प्रयोगकर्तामा आर्थिक तथा प्राविधिक विश्वास समेत बढाउन सहयोग गर्नेछ । 

बीवाइडीको यो कदमले अटोमेसन बजारमा ठूलो तरंग ल्याउन सक्छ । यदि एउटा कम्पनी आफ्नो लेभल ४–स्तरको (उच्च स्वचालित प्रविधि) अटोनोमस पार्किङको लागि पैसाकै बाजी लगाउन तयार छ भने अन्य प्रतिस्पर्धीहरूलाई पनि यस्तै वाचा गर्न दबाब पर्दैन र ? अन्य प्रविधि कम्पनी वा कार निर्माताले पनि यस्तो अभ्यास सुरु नगर्ने हो भने उपभोक्ता र ग्राहकले त्यस्ता कम्पनीलाई गैर–जिम्मेवारको रूपमा हेर्न सक्नेछन् ।

चीनबाट सुरु, तर कहिलेसम्म ?

अहिलेको लागि, बीवाइडीको यो ग्यारेन्टी चीनमा मात्र सीमित छ । तर युरोप र ल्याटिन अमेरिकामा कम्पनीको बढ्दो उपस्थितिले एउटा महत्वपूर्ण प्रश्न खडा गरेको छ, बीवाइडीले यो यस्तो घोषणा पश्चिमी बजारहरूको लागि पनि गर्ला ? 

यदि बीवाइडीले यस्तो घोषणा पश्चिमा बजारको लागि पनि गरेमा यसले अमेरिका र युरोपका नियामकहरूलाई सेल्फ–ड्राइभिङ प्रविधिलाई हेर्ने दृष्टिकोणमा पुनर्विचार गर्न बाध्य पार्न सक्छ । यसले टेस्ला, मर्सिडिज–बेन्ज, र जीएम जस्ता कम्पनीहरूलाई पनि उपभोक्तालाई यस्तै ग्यारेन्टीहरू प्रस्ताव गर्न ठूलो दबाब दिनेछ ।

महत्वपूर्ण प्रश्न त यो छ कि यदि एक चिनियाँ अटोमेकरले आफ्नो एआईको जोखिम उठाउन सक्छ भने सिलिकन भ्यालीको सबैभन्दा धनी कार कम्पनीलाई केले रोकिरहेको छ ?

गिजमोडोमा प्रकाशित सामग्रीमा आधारित :

पछिल्लो अध्यावधिक: साउन ६, २०८२ २०:२९

काठमाडौँ । गुगलले आईफोन प्रयोगकर्ताहरूका लागि क्रोम ब्राउजरमा एक अपडेट ल्याएको छ । यो नयाँ फिचरले प्रयोगकर्ताहरूलाई आफ्नो व्यक्तिगत र कामको लागि गरिने ब्राउजिङलाई सजिलैसँग छुट्याउनेछ । 

कम्पनीहरूमाझ काममा आउँदा आफ्नै डिभाइस बोकेर आउने (Bring your own device-BYOD)  अभ्यास लोकप्रिय बन्दै गएको बेला गुगलले आईफोनको लागि यो सुविधा ल्याएको हो । 

यी फिचरहरू केही समयदेखि एन्ड्रोइड उपकरणहरूमा उपलब्ध थिए र अब आईफोनको लागि क्रोम अपडेटको रूपमा रोल आउट हुन थालेका छन् ।

गुगलले प्रयोगकर्ताहरूलाई क्रोममा आफ्नो व्यक्तिगत र अफिसियल अकाउन्टबीच सजिलै स्विच गर्नका लागि नयाँ र सजिलो विधि ल्याएको छ । प्रयोगकर्ताले आफ्नो आईफोनमा भएको गुगल क्रोममा आफ्नो प्रोफाइल आइकनमा क्लिक गरी व्यक्तिगत र कामको लागि क्रोममा छुट्टाछुट्टै प्रोफाइल बनाउन सक्नेछन् । 

यसले ट्याब, पासवर्ड, ब्राउजिङ हिस्ट्री र अन्य डेटाहरूलाई दुई भागमा छुट्याउँछ । यसले गर्दा व्यक्तिगत र कामको ब्राउजिङ हिस्ट्री व्यवस्थित हुन्छ । 

यसका साथै, आईफोनको क्रोममा अब यूआरएल फिल्टरिङ (URL Filtering)को सुविधा पनि थपिएको छ, जुन पहिले डेस्कटप र एन्ड्रोइड प्रयोगकर्ताका लागि मात्र उपलब्ध थियो । 

यो फिचरले कर्मचारीहरूलाई कम्पनीले अनुमति नदिएका वेबसाइट वा जेनेरेटिभ एआई उपकरणहरू चलाउनबाट रोक्छ । यसले कर्मचारीहरूले व्यक्तिगत डिभाइस प्रयोग गर्दा पनि कार्यालयको नीति पालना सुनिश्चित गर्दछ ।

पछिल्लो अध्यावधिक: साउन ६, २०८२ १९:१५

काठमाडौँ । आफूले पटक-पटक निर्देशन दिँदा पनि एक वर्षसम्म फाइभजी सेवा सुरु नभएको भन्दै सञ्चार तथा सूचना प्रविधिमन्त्री पृथ्वीसुब्बा गुरुङले नेपाल दूरसञ्चार प्राधिकरण र नेपाल टेलिकमको नेतृत्वप्रति असन्तुष्टि व्यक्त गरेका छन् ।

मंगलबार सञ्चार मन्त्रालयमा आयोजित आर्थिक वर्ष २०८२/८३ को वार्षिक बजेट तथा कार्यक्रमसम्बन्धी छलफलमा मन्त्री गुरुङले तत्काल फाइभजी सेवा विस्तारको काम अघि बढाउन दुवै निकायलाई कडा निर्देशन दिए ।

छलफलका क्रममा मन्त्री गुरुङले टेलिकमको सेवा सैद्धान्तिक रूपमा मात्रै देशभर पुगेको आरोप लगाउँदै फोरजी नेटवर्कलाई जनताको घरघरमा पुर्‍याउने कामलाई प्राथमिकता दिन निर्देशन दिए । उनले इन्टरनेट र टेलिफोन सेवामा बारम्बार देखिने समस्या समाधान गर्न र विशेषगरी राजमार्गहरूमा नेटवर्कको गुणस्तर सुधार्न पनि सचेत गराए ।

“जहाँ जनतालाई अति आवश्यक पर्छ, त्यहाँ एनटीसी हुनुपर्छ । यो वर्ष छिट्टै फाइभजी लन्च गर्नुपर्छ,” मन्त्री गुरुङले भने । उनले टेलिकमको प्रचारप्रसार शैली कमजोर भएको औँल्याउँदै शिक्षा र स्वास्थ्य जस्ता क्षेत्रमा सेवा विस्तारबारे जानकारी गराउन सुझावसमेत दिए । 

बैठकमा प्राधिकरणका अध्यक्ष भूपेन्द्र भण्डारीले फाइभजी सेवा सुरु गर्ने काम लगभग अन्तिम चरणमा पुगेको मन्त्रीसमक्ष दाबी गरे । उनले अबको केही समयमै टेन्डर प्रक्रिया थालेर टेलिकम नेटवर्क विस्तार थालिने बताए । यस्तै, टेलिकमकी निमित्त प्रबन्ध निर्देशक सबिना मास्के (प्रधान)ले फोरजी विस्तारको काम निरन्तर भइरहेको र फाइभजीको तयारीमा जुटेको बताइन् ।

सोही अवसरमा सञ्चारसचिव एवं टेलिकम सञ्चालक समितिकी अध्यक्ष राधिका अर्यालले टेलिकमले आफ्नो सेवाको अनुगमनलाई थप प्रभावकारी बनाउनुपर्नेमा जोड दिएकी थिइन् ।

पछिल्लो अध्यावधिक: साउन ६, २०८२ १७:५३

काठमाडौँ । हालै सार्वजनिक भएको एक अध्ययनले कलिलो उमेरमा स्मार्टफोनको प्रयोगले बालबालिकाको मानसिक स्वास्थ्यमा गम्भीर र दीर्घकालीन क्षति पुर्याउन सक्ने चेतावनी दिएको छ ।

यदि तपाईंको घरमा १३ वर्षभन्दा कम उमेरका बालबालिका छन् भने उनीहरूलाई स्मार्टफोन र सामाजिक सञ्जालबाट टाढा राख्नु नै उत्तम हुने यो अनुसन्धानको निष्कर्ष छ । 

‘जर्नल अफ द ह्युमन डेभलपमेन्ट एन्ड क्यापाबिलिटिज’ मा प्रकाशित उक्त अध्ययनका अनुसार १३ वर्ष नपुग्दै स्मार्टफोन चलाउने बालबालिकाहरू विशेषगरी किशोरीहरूमा आत्महत्याको च आउने, आफ्नो भावना नियन्त्रण गर्न नसक्ने, आत्मसम्मानमा कमी हुने र वास्तविकताबाट टाढा हुने जस्ता समस्याहरू देखिने गरेको छ ।

जति सानो उमेरमा फोन चलाउन दियो, उति धेरै असर

विश्वका १६३ देशका करिब २० लाख मानिसहरूमा गरिएको सर्वेक्षणले कुनै पनि व्यक्तिले १३ वर्षको उमेरभन्दा जति अघि स्मार्टफोन पाएको छ, उसको मानसिक स्वास्थ्य र जीवनस्तर त्यति नै कमजोर हुने सम्भावना रहने देखाएको छ । 

सानै उमेरमा स्मार्टफोन पाएका बालबालिकाहरू सामाजिक सञ्जालमा बढी समय बिताउने र यसले गर्दा उनीहरूको निद्रामा गडबडी हुने साथै उनीहरू साइबरबुलिङ (अनलाइन दुर्व्यहार) को शिकार हुने कारणले यस्तो समस्या आउने अध्ययनको निष्कर्ष छ । 

अनुसन्धानकर्ताहरूले विश्वव्यापी रूपमै १३ वर्षमुनिका बालबालिकालाई स्मार्टफोन र सामाजिक सञ्जालको पहुँचमा प्रतिबन्ध लगाउनुपर्ने माग गरेका छन् ।

विज्ञको सुझावः १६ वर्षसम्म सामाजिक सञ्जालबाट टाढै राखौं

यो अध्ययनले मात्र होइन विश्वका चर्चित सामाजिक मनोवैज्ञानिक जोनाथन हाइडले आफ्नो पुस्तक ’द एन्सियस जेनेरेसन’ (चिन्तित पुस्ता) मा पनि बालबालिकालाई १६ वर्ष नपुगी सामाजिक सञ्जाल प्रयोग गर्न दिन नहुने सुझाव दिएका छन् । उनका अनुसार किशोरावस्थामा एक वर्ष सामाजिक सञ्जालको गर्दा पनि उनीहरूको जीवनप्रतिको सन्तुष्टि घट्छ । 

अभिभावकले के गर्ने ?

यदि तपाईंले आफ्नो बच्चालाई पहिले नै स्मार्टफोन दिइसक्नुभएको छ वा भविष्यमा दिने सोच्दै हुनुहुन्छ भने विज्ञहरूले निम्न कुरामा ध्यान दिन सुझाएका छन् :

१. फोन दिइसकेको भए नआत्तिनुहोस्: यदि तपाईंले बच्चालाई फोन दिइसक्नुभएको छ र उसमा कुनै नकारात्मक लक्षण देख्नुभएको छैन भने आत्तिनु पर्दैन । तर, बच्चासँग बसेर यस्ता प्रविधिका जोखिमबारे कुरा गर्नुहोस् र कुनै समस्या परेमा आफूलाई भन्न प्रोत्साहन गर्नुहोस् ।

२. निर्णय लिन नडराउनुहोस्: “मैले त फोन दिइसकें, अब फिर्ता लिन मिल्दैन“ भनेर नसोच्नुहोस् । यदि तपाईंलाई बच्चाको हितमा छैन भन्ने लाग्छ भने निर्णय परिवर्तन गर्न सकिन्छ । तपाईंले बच्चालाई यसरी सम्झाउन सक्नुहुन्छः “बाबु/नानी, हामीले तिमीलाई फोन दिँदा यसले तिमीमा पार्न सक्ने असरबारे यति धेरै थाहा थिएन । अहिले वैज्ञानिकहरूले यसका जोखिमहरु पत्ता लगाइरहेका छन् । त्यसैले, तिम्रो स्वास्थ्यका लागि हामीले यस्तो निर्णय गर्नुपर्ने भयो ।“

३. विकल्पहरू सोच्नुहोस्: स्मार्टफोन पूरै खोस्नुको सट्टा ’प्यारेन्टल कन्ट्रोल’ (Parental Control) प्रयोग गर्ने, सामाजिक सञ्जालका एपहरू हटाइदिने, वा साधारण फिचर फोन (किप्याड भएको फोन) दिने जस्ता विकल्पहरू अपनाउन सकिन्छ ।

४. समुदायमा छलफल गर्नुहोस्: यो समस्या कुनै एक घरको मात्र होइन । आफ्ना बालबालिकाका साथीहरूका अभिभावकसँग मिलेर एउटा साझा सहमति पनि गर्न सकिन्छ । जस्तैः ’हामी सबैले आफ्ना छोराछोरीलाई ८ कक्षा नसकी स्मार्टफोन नदिऔं ।’ 

५. विद्यालयसँग सहकार्य गर्नुहोस्: आफ्नो बच्चा पढ्ने विद्यालयमा स्मार्टफोन प्रयोगबारे कडा नीति बनाउनका लागि अन्य अभिभावकसँग मिलेर सुझाव र दबाब दिनुहोस् वा छलफल गर्नुहोस् । 

अहिलेको समयमा बालबालिकालाई स्मार्टफोनको आकर्षणबाट टाढा राख्नु चुनौतीपूर्ण छ तर असम्भव छैन । उनीहरूको स्वस्थ मानसिक र सामाजिक विकासका लागि यो एक आवश्यक कदम हो । आफ्ना बालबालिकालाई स्मार्टफोनबाट टाढा राख्नु सायद अभिभावकले लिने सबैभन्दा बुद्धिमानी निर्णयहरूमध्ये एक हुन सक्छ ।

पछिल्लो अध्यावधिक: साउन ६, २०८२ १५:५८

काठमाडौँ । सत्तारुढ दल नेपाली कांग्रेसले नेपालको विकासमा आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स (एआई) को भूमिकाबारे छलफल कार्यक्रम आयोजना गर्ने भएको छ ।

पार्टीको विज्ञान तथा सूचना प्रविधि विभागले आयोजना गर्ने उक्त कार्यक्रम यही ११ साउन आइतबार पार्टीको केन्द्रीय कार्यालय, सानेपामा हुनेछ ।

‘आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स फर नेपाल्स डेभलपमेन्ट: अ होलिस्टिक अप्रोच’ (Artificial Intelligence for Nepal’s Development: A Holistic Approach) शीर्षकमा हुने कार्यक्रममा पार्टी सभापति एवं पूर्वप्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवा प्रमुख अतिथिको रूपमा सहभागी हुनेछन् ।

कार्यक्रम दिउँसो १ बजेदेखि ललितपुरको सानेपास्थित बीपी स्मृति भवनमा सुरु हुनेछ ।

पछिल्लो समय विश्वव्यापी रूपमा बढ्दै गएको एआईको प्रयोग र नेपालको विकासमा यसको सम्भावनाबारे छलफल गर्न कार्यक्रम आयोजना गरिएको बताइएको छ ।

पछिल्लो अध्यावधिक: साउन ६, २०८२ १५:१९