काठमाडौँ । ट्वीटरमा जागिरका लागि अन्तर्वार्ता दिइसकेका अमेरिकी सफ्टवेयर इन्जिनियर ब्रायन एक्टन काम पाउने विषयमा विश्वस्त थिए । एप्पलमा हार्डवेयर टेस्ट इन्जिनियरको एक वर्षे अनुभव, एडोबीको चार महिने क्यूए इन्जिनियरको अनुभव, एप्पलकै डेढ वर्षको सफ्टवेयर इन्जिनियरको अनुभव र सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण याहुमा १० वर्षको अनुभवको आडमा उनलाई ट्वीटरमा जागिर पक्कापक्की हुने सोचेका थिए । तर, सधैँ सबै कुरा सोचे जस्तो कहाँ हुन्छ र ? उनलाई ट्वीटरले जागिर दिन अस्वीकार गर्छ भन्ने लागेकै थिएन । तर, जे नहोस् भन्ने चाह थियो, त्यही भइदियो । जागिर नपाएको झोकमा सन् २००९ मा उनले ट्वीटरमै लेखे, “Got denied by Twitter HQ. That’s ok. Would have been a long commute.” अर्थात “ट्वीटर मुख्यालयबाट अस्वीकृत भइयो । ठिकै छ, आउजाउ गर्न पनि लामो बाटो पर्थ्यो ।”

ट्वीटर मुख्यालयबाट अस्वीकृत भइयो । ठिकै छ, आउजाउ गर्न पनि लामो बाटो पर्थ्यो ।

चर्चित कम्पनीमा राम्रै स्थानमा रहेर काम गरेको अनुभव भएका एक्टनको लक्ष्य अब फेसबुकमा काम गर्ने थियो । तर, फेसबुकले पनि त्यसरी नै अस्वीकार गर्‍यो । फेसबुकले उनलाई जागिर दिन अस्वीकार गर्दै भन्यो, “तपाईँले देखाउनु भएको रुचिका लागि धन्यवाद । तर, तपाईँ हामीले खोजेको जागिरका लागि उपयुक्त हुनुहुन्न जस्तो लाग्यो ।”

यही झोकमा उनले यस्तो प्लेटफर्म बनाए, जसलाई चार वर्षपछि फेसबुकले नै १९ अर्ब डलरमा खरिद गर्नुपर्ने भयो । यो हो कर्मचारी नियुक्तिमा भएको सबैभन्दा ठुलो गल्तीको कथा । यो हो ब्रायन एक्टन, उनका दौँतरी जन कौम र उनीहरूले बनाएको मेसेजिङ एप ह्वाट्सएपको कथा ।

ब्रायन एक्टनको बाल्यका अनि त्यसैमा जोडिएका जन कौम

ब्रायन एक्टन सन् १९७२ मा अमेरिकाको मिशिगन सहरमा एक मध्यमवर्गीय परिवारमा जन्मिएका थिए । मिशिगन सहर विभिन्न किसिमका उद्योग र कलकारखानाले परिचित छ । त्यही प्रभाव एक्टनमा परेको देखिन्छ । सानैदेखि उनको रुचि प्रविधि र इन्जिनियरिङतर्फ हुँदै गयो ।

पछि उनको परिवार सेन्ट्रल फ्लोरिडामा सर्‍यो । तर पनि एक्टनको रुचि प्रविधि र इन्जिनियरिङ तर्फ उत्तिकै बढ्दै गइरहेको थियो । उनी सेन्ट्रल फ्लोरिडाकै लेक ह्वेल हाई स्कुलमा भर्ना भए र त्यहीँबाट पढाईलाई निरन्तरता दिए । हाई स्कुलपछि उनले इन्जिनियरिङ अध्ययनका लागि युनिभर्सिटी अफ पेन्सिलभेनियामा पूर्ण छात्रवृत्ति पाए र पढाई अघि बढाए । तर, त्यसको एक वर्षमै उनले उक्त कलेज छोडे र स्टान्डफोर्ड युनिभर्सिटीमा भर्ना भए । 

यही बीच उनले आफूलाई उपयुक्त हुने विभिन्न काम हर्न थालिसकेका थिए । पहिलो पटक सन् १९९२ मा रकवेल इन्टरनेसनलमा सिस्टम एड्मिनिस्ट्रेटरको रूपमा काम गर्न थाले । यता पढाईलाई निरन्तरता दिँदै उनले एक वर्षसम्म काम अगाडि बढाए । त्यही बेला अर्थात् सन् १९९३ मा उनले एप्पलमा हार्डवेयर टेस्ट इन्जिनियरको जागिर पाए । यति बेलासम्म पनि उनी पढाईलाई निरन्तरता दिइरहेका थिए । उनले सन् १९९४ मा स्ट्यानफोर्ड युनिभर्सिटीबाट कम्प्युटर साइन्समा स्नातक गरे । 

त्यही वर्ष उनले एप्पलको ‘हार्डवेयर टेस्ट इन्जिनियर’को जागिर छोडेर एडोबीमा काम सुरु गरे । एडोबीमा उनले ‘क्यूए इन्जिनियर’को भूमिका निर्वाह गरे । एडोबीमा रहँदा उनले विशेषगरी ‘एडोबी एक्रोब्याट २.०’ का लागि योजना बनाउने, परीक्षण गर्ने र अटोमेसनसम्बन्धी काम गरे । एडोबीमा करिब एक वर्षको अनुभवपछि उनी मे १९९४ मा पुनः एप्पलमा ‘सफ्टवेयर इन्जिनियर’का रूपमा फर्किए र फेब्रुअरी १९९६ सम्म काम गरे ।

त्यसपछि एक्टन याहुमा आबद्ध भए । याहु त्यतिबेला प्रविधि क्षेत्रको एक दिग्गज कम्पनी थियो र त्यहाँ काम पाउनु निकै प्रतिस्पर्धात्मक थियो । यस्तो कडा प्रतिस्पर्धाका बाबजुद पनि उनी याहुमा प्रवेश गर्न सफल भए । सुरुमा उनले ‘याहु एड्भर्टाइजिङ एन्ड डेटा प्रोसेसिङ’ विभागमा काम गरे । दुई वर्षपछि उनी ‘सिनियर सफ्टवेयर इन्जिनियर’का रूपमा बढुवा भए । त्यसको एक वर्षमै उनले ‘याहु शपिङ’मा ‘प्रिन्सिपल सफ्टवेयर इन्जिनियर’को जिम्मेवारी पाए । उक्त भूमिकामा तीन वर्ष काम गरेपछि उनी ‘याहु शपिङ’कै ‘डाइरेक्टर अफ इन्जिनियरिङ’ पदमा बढुवा भए ।

याहुमा एक्टनको व्यावसायिक यात्रा निकै सफल र सुखद रह्यो । ‘सफ्टवेयर इन्जिनियर’बाट सुरु भएको उनको यात्रा ‘डाइरेक्टर अफ इन्जिनियरिङ’सम्म पुग्यो । यो अवधिमा उनले उत्पादनको अवधारणादेखि त्यसलाई मूर्त रूप दिएर व्यावसायिक रूपमा सफल बनाउनेसम्मको गहन अनुभव हासिल गरे ।

पछि ‘याहु शपिङ’का साथै ‘याहु ट्राभल’को जिम्मेवारी पनि उनको काँधमा आयो । यही प्रडक्टलाई भारतीय बजारमा विस्तार गर्न उनले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेले । सन् २००४ मा उनी ‘याहु मार्केटप्लेस’को ‘सिनियर डाइरेक्टर अफ इन्जिनियरिङ’मा नियुक्त भए । त्यसपछि ‘याहु सर्च मार्केटिङ’ हुँदै अन्ततः सन् २००६ मा उनी ‘याहु इङ्क’को ‘भाइस प्रेसिडेन्ट अफ इन्जिनियरिङ’ बन्न सफल भए ।

बजारमा कडा प्रतिस्पर्धीको आगमनले याहुको व्यवसाय दिनानुदिन खस्किँदै थियो । यता गुगल, फेसबुक, ट्वीटर जस्ता कम्पनीले बजार आफ्नो कब्जामा लिइरहेका थिए । 

१० वर्षभन्दा लामो समयसम्म याहुमै रहेर काम गरेका एक्टनलाई त्यहाँ काम गर्नुभन्दा बजारमा आएका नयाँ खेलाडी कम्पनीमा नयाँ अनुभव हासिल गर्ने इच्छा जाग्यो । र, सन् २००७ मा याहुबाट राजीनामा दिए । 

सहकर्मी जन कौमसँग नयाँ व्यवसायमा काम 

याहुमा एक्टनसँगै काम गरेका जन पनि उस्तै अवस्थामा थिए । लगभग एक दशकसम्म उनीहरू केबल सहकर्मी मात्र नभई घनिष्ठ मित्र पनि भइसकेका थिए । सन् २००७ मा दुवैले कर्पोरेट जीवनबाट दिक्क भएर राजीनामा दिएपछि आफ्नो बचतको पैसाले दक्षिण अमेरिकाको यात्रामा निस्किए । यात्राबाट फर्केपछि उनीहरू नयाँ अवसरको खोजीमा थिए । जागिर छोडेको दुई वर्षपछि अर्थात् सन् २००९ मा एक्टन ३७ वर्ष पुगिसकेका थिए । एप्पल, एडोबी र याहु जस्ता कम्पनीमा १७ वर्ष काम गरेको अनुभव उनीसँग थियो । यति बेला उनी ट्वीटरमा आबद्ध हुन चाहन्थे । त्यसैका लागि आवदेन दिएका थिए । 

जागिर नपाउने भन्नेमा उनलाई कुनै शङ्का नै थिएन । इन्जिनियरिङको मजबुत पृष्ठभूमि, त्यसैमा प्रविधि कम्पनीमा काम गरेको १५ वर्षभन्दा बढीको अनुभव उनसँग थियो ।  सन् २००९ मा उनी अन्तर्वार्ताका लागि छनोट भए । र, क्यालिफोर्नियामा रहेको ट्वीटरको मुख्यालयमा अन्तर्वार्ता दिन पुगे । 

अन्तर्वार्ता एक्टनले सोचेकै जस्तै राम्रो भयो । यति भएपछि ट्वीटरमा जागिर पाउने सम्भवाना झनै बढेको जस्तो उनलाई लाग्यो । ट्वीटरको मुख्यालयबाट उनी २० मे २००९ मा फर्किए । त्यसको तीन दिनपछि ट्वीटरबाट उनलाई ईमेल आयो । जसमा लेखिएको थियो, “हामीले अरू आवेदककोमा जाने निर्णय गर्‍यौँ ।” अर्थात एक्टनले बडो आश गरेको जागिर ट्वीटरले अस्वीकार गरिदियो । त्यही झोँकमा उनले गरेको ट्वीट पछि एक्समा रिब्रान्ड भएबाट गायब छ । यसको डकुमेन्टेसन टाइम्स म्यागजिनले गरेको छ । जुन यहाँ क्लिक गरेर हेर्न सकिन्छ ।

ट्वीटर एक्टनले चाहेको एक मात्र कम्पनी थिएन । उनका लागि फेसबुक पनि विकल्पमा थियो । लोकप्रियताको चरम उत्कर्षमा पुगेको फेसबुकमा सफ्टवेयर इन्जिनियर बनेर जाने सङ्कल्प एक्टनले देखे । त्यसपछि एक्टन र जनले अगस्ट २००९ मा जागिरका लागि आवदेन दिए । तर, ट्वीटर जस्तै उनीहरू फेसबुकबाट पनि अस्वीकृत भए । त्यही आक्रोश एक्टनले ट्वीटरमा पोखे, “फेसबुकले मलाई अस्वीकृत गर्‍यो । त्यो केही अद्भुत व्यक्ति‍सँग जोडिने एउटा उत्कृष्ट अवसर थियो । अब जीवनको अर्को साहसिक यात्राको प्रतीक्षामा छु ।”

फेसबुकले मलाई अस्वीकृत गर्‍यो । त्यो केही अद्भुत व्यक्ति‍सँग जोडिने एउटा उत्कृष्ट अवसर थियो । अब जीवनको अर्को साहसिक यात्राको प्रतीक्षामा छु ।

यसरी सपनाको रूपमा हेरेका दुई कम्पनीबाट निराशा पाएका एक्टन र उनका साथी कौमलाई नयाँ यात्रा थाल्न निकै चुनौती थियो । उत्कृष्ट प्रविधि कम्पनीमा काम गरिसकेका उनीहरूको मन बजारमा भएका अरू कम्पनीमा गएन । जतिमा गयो, ती सबैबाट उनीहरू अस्वीकृत भए । अयोग्य ठहरिए ।

प्रविधि कम्पनीको १७ वर्षे अनुभवबाट उनीहरूले जोखिम लिनु नै अर्बपति (सफल) हुने एक मात्र विकल्प हो भन्ने बुझेका थिए ।

प्रविधि कम्पनीको १७ वर्षे अनुभवबाट उनीहरूले जोखिम लिनु नै अर्बपति (सफल) हुने एक मात्र विकल्प हो भन्ने बुझेका थिए ।

एक निराशाजनक सुरुवात र मित्रताको आड

सन् २००९ मा जन कौमले एउटा आईफोन किने । त्यही वर्ष एप्पलले ‘पुश नोटिफिकेसन’ सेवा लन्च गरेको थियो । जनलाई पहिलेदेखि नै यस्तो एप बनाउने चाहना थियो, जहाँ मान्छे आफ्नो स्टाटस राख्न सकुन् । यही आइडिया जनले एक्टनलाई सुनाए । र, सँगै काम गर्न चाहन्छौ भनेर सोधे । 

राम्रा कम्पनीमा जागिर नपाएको झोक, त्यसैमा रित्तिँदै गएको खर्चले एक्टनलाई नयाँ परियोजनामा काम गर्न प्रेरित गर्‍यो र उनले जनको प्रस्ताव स्वीकार गरे । त्यही परियोजनाको नाम जुर्‍यो – ‘ह्वाट्सएप’ जुन ‘ह्वाट्स अप ?’ (What’s up ?) को लवजमा थियो ।

तर, विचार जति राम्रो थियो, कार्यान्वयन त्यति नै कठिन र चुनौतिपूर्ण थियो । उनीहरू प्रयोगकर्ताको अनुभव खल्लो बनाउने विज्ञापन राख्न तयार थिएनन् । केबल साधारण डिजाइन र गोपनीयतामा केन्द्रित भएको एप त बन्यो । तर, पटक-पटक क्र्याश हुन्थ्यो  । एपकै कारण मोबाइलको ब्याट्री छिट्टै सकिन्थ्यो र सुरुवाती प्रयोगकर्ताहरू (जो उनीहरूका साथी थिए) खासै उत्साहित थिएनन् । चौतर्फी निराशाले घेरिएका कौम लगभग हार मान्ने अवस्थामा पुगेका थिए र फेरि जागिर खोज्ने सोच बनाउँदै थिए ।

यही अँध्यारो घडीमा एक्टन एक चट्टानझैँ उभिए । बेरोजगार भएर पनि अर्को असफल स्टार्टअपको प्रयास गरिरहेका एक्टनले ह्वाट्सएपको भविष्य देखेका थिए । उनले जनलाई भने, “अझै केही महिना धैर्य गरौँ ।” उनी जनलाई हौसला दिनुका साथै औपचारिक रूपमा सह-संस्थापक बनेर ह्वाट्सएपको यात्रामा सामेल भए ।

अब एक्टनको पहिलो र महत्त्वपूर्ण काम थियो – लगानी जुटाउनु । उनले आफ्नो सम्पर्क सूत्र प्रयोग गरेर याहुका पाँच पूर्व सहकर्मीबाट ढाई लाख डलरको लगानी जुटाए । यो रकम ह्वाट्सएपका लागि जीवनदान साबित भयो ।

एप्पलको ‘पुश नोटिफिकेसन’ सेवा‍ उनीहरूले आफ्नो एपमा पनि समावेश गरे । अर्थात् एपबाट नोटिफिकेसन जाने बनाए । यो फिचर राखेपछि कुनै प्रयोगकर्ताले आफ्नो स्टाटस परिवर्तन गर्दा उसका सबै कन्ट्याक्टलाई तुरुन्तै सूचना जान्थ्यो । त्यससँगै मेसेज गर्न सकिने फिचर पनि समावेश गरियो । यसबाट मानिसहरूले यसलाई एक-अर्कासँग कुराकानी गर्ने माध्यमको रूपमा प्रयोग गर्न थाले । र ह्वाट्सएप एउटा स्टाटस एपबाट मेसेजिङ एपमा परिणत भयो ।

सेप्टेम्बर २००९ मा मेसेजिङ सहितको ह्वाट्सएपको नयाँ भर्सन सार्वजनिक भयो र यो रातारात हिट भयो । केही महिनामै प्रयोगकर्ताको सङ्ख्या केही हजारबाट बढेर अढाई लाख पुग्यो । ह्वाट्सएपले महँगो एसएमएसको ठाउँ लियो । विशेषगरी अन्तर्राष्ट्रिय प्रयोगकर्ताका लागि यो वरदान बन्यो । विज्ञापनरहित, सरल र सुरक्षित प्लेटफर्मको रूपमा ह्वाट्सएपले आफ्नो परिचय बनायो ।

सफलतासँगै जोडिएको सङ्कट

एपले राम्रो चर्चा र लोकप्रियता पाइरहेको थियो । तर, एपमा आम्दानीको कुनै मोडेल नै थिएन । उनीहरू प्लेटफर्मको खर्च धान्नका लागि मरिमेटी काम गर्थे । एप राम्रो भए पनि त्यसबाट नाफा नहुने देखेपछि प्रमुख लगानीकर्ताहरू कम्पनीबाट बाहिरिए । धेरैलाई लाग्यो ‘मेसेजिङ एप ? यो कुनै व्यवसाय होइन’ । जनलाई पनि त्यस्तै लाग्यो । खर्चका लागि सङ्घर्ष गरिरहेका उनलाई समय खेर गइरहेको आभास भयो । र, उनले हार माने । अनि पुनः अर्कै कम्पनीमा काम गर्न थाले । 

तर यहाँ एक्टन हार मान्ने पक्षमा थिएनन् । उनलाई मेसेजिङ एपको लोकप्रियतालाई कुनै न कुनै ढङ्गबाट आम्दानीमा परिणत गर्न सकिन्छ भन्ने विश्वास थियो । त्यही समयमा एक्टनको दिमागमा एउटा ‘गज्जबको आइडिया’ आयो । 

सुरुवातदेखि नै विज्ञापन नराख्ने पक्षमा रहेका एक्टनलाई त्यसको सट्टा प्रयोगकर्ताबाट वार्षिक एक डलर शुल्क लिनु उपयुक्त हुन्छ भन्ने लाग्यो । एक्टनलाई गज्जब लागेको आइडिया उनको सर्कलमा भएका कसैलाई मन परेन । धेरैले यसलाई ‘मुर्ख आइडिया’को दर्जा दिए । निःशुल्क एपको भिडमा यो जोखिमपूर्ण थियो । जस्तो भए पनि एपलाई निरन्तरता दिनु नै थियो । त्यसैले एक्टनले एप प्रयोग गर्न अनिवार्य वार्षिक १ डलर शुल्क तिर्नुपर्ने बनाए । तर, प्रयोगकर्ताले यसको मूल्य बुझेका थिए । प्रयोगकर्ताबाट उठेको यही सानो शुल्कले नै ह्वाट्सएपको सारा सञ्चालन खर्च धानेको थियो । 

सन् २०१० मा १० लाख प्रयोगकर्ताको आँकडा पार गरेको ह्वाट्सएको लोकप्रिया यसरी बढ्यो कि सन् २०११ सम्म एक करोड प्रयोगकर्ता पुगे । त्यतिबेला यो अमेरिकाको शीर्ष २० एपमा पर्न सफल भयो । यो सफलता देखेर भेन्चर क्यापिटल फर्म सेक्विया क्यापिटलका जिम गोजले उनलाई भेट्न आठ महिनासम्म प्रयास गरे । यतिबेला जन पनि कम्पनीमा फर्केर आफ्नो जिम्मेवारीको कामलाई अगाडि बढाइरहेका थिए । उक्त भेञ्चर क्यापिटल फर्मबाट उनीहरूले ८० लाख डलरको लगानी स्वीकार गरे र कम्पनीलाई अगाडि बढाए ।

उनीहरूको सफलतामा एउटा गोप्य सूत्र लुकेको थियो । बजारमा रहेका अन्य प्लेटफर्म अमेरिकामै केन्द्रित हुँदा ह्वाट्सएपले विश्वबजारमा प्रवेश गर्ने अठोट लियो । हुन त यो उनीहरूको सुरुवाती समयकै लक्ष्य थियो । त्यसैले पनि ह्वाट्सएपलाई १२ ओटा भाषा सपोर्ट गर्न सक्नेगरी डिजाइन गरेका थिए । 

एसएमएसको शुल्क महँगो भएका देशका लागि निःशुल्क उपलब्ध ह्वाट्सएप उपयुक्त माध्यम बन्यो । त्यसैले भारत, ब्राजिल जस्ता देशमा ह्वाट्सएपको लोकप्रियता ह्वात्तै बढ्यो । यसरी तीव्र रफ्तारमा अगाडि बढिरहेको ह्वाट्सएपमा २०१३ अन्त्यसम्ममा ४० करोड सक्रिय प्रयोगकर्ता पुगिसकेका थिए । यसरी ४० करोड सक्रिय प्रयोगकर्ता बनाउन ह्वाट्सएपले मार्केटिङमा धेरै नै खर्च गरेको थियो । उनीहरूलाई मार्केटिङ आवश्यता पनि थिएन । 

त्यो ऐतिहासिक सम्झौता 

बजारमा नयाँ खेलाडीको परिचय बनाएको ह्वाट्सएपको चर्चा उस्तै थियो । प्रयोगकर्ताको सङ्ख्या पनि बढिरहेको थियो । तर, उता सामाजिक सञ्जाल फेसबुकको वृद्धिमा भने ब्रेक लागेको थियो । जुन रफ्तारमा कम्पनी अगाडि बढिरहेको थियो, त्यसको गति सुस्तियो । ९ अप्रिल २०१२ मा आफ्नो निकटतम प्रतिद्वन्द्वी इन्स्टाग्राम खरिद गरेको भए पनि फेसबुकका अघि ह्वाट्सएप अर्को ठुलो प्रतिद्वन्द्वी बनेर देखा पर्‍यो । हुन त फेसबुक र ह्वाट्सएपको विशेषता छुट्टाछुट्टै थियो । तर, मेसेजिङ फिचर प्रयोग गरेर नै ह्वाट्सएपले एक दिन फेसबुकलाई विस्थापित गरिदिन सक्छ भन्ने डर जुकरबर्गकाई थियो ।  

यसबाट अत्तालिएका कम्पनीका संस्थापक मार्क जुकरबर्गलाई आफ्नो प्लेटफर्मलाई अगाडि ल्याउन ह्वाट्सएपका साढे ४० करोड प्रयोगकर्ता चाहिन्छन् भन्ने महसुस भयो । २०१२ मा जनलाई मार्क जुकरबर्गको ईमेल आयो । ईमेलको सब्जेक्टमा लेखिएको थियो, “गेट टुगेदर ?” मार्ज जुकरबर्ग जनलाई डिनरमा भेटेर कुरा गर्न चाहन्थे । तर, एक्टनले आफू सर्भरमा समस्या आएकाले बाहिर जान लागेको बताए । जुकरबर्गले जनलाई यात्रामा निस्किनुअघि नै भेट्ने प्रस्ताव पठाए । तर, जनले उक्त जवाफ आफ्ना सह-संस्थापक ब्रायन एक्टन र सिकोया क्यापिटलका साझेदार तथा एकमात्र लगानीकर्ता जिम गोएट्जलाई “दृढ !” (नछोड्ने) भन्ने शब्द थप्दै फर्वार्ड गरे ।

एक्टनले जनलाई भने, “भेट न । मार्क जस्तो व्यक्तिले सिधै सम्पर्क गर्छ भने त फोन उठाउनै पर्छ ।” त्यो महिनाको अन्त्यतिर जनले जुकरबर्गसँग एस्थर्स जर्मन बेकरीमा दिवाभोज गरे । उक्त ठाउँ फेसबुकको क्याम्पसबाट २० माइल टाढा थियो । साथै त्यसको पछाडि एकान्त आँगन पनि थियो । त्यसैले पनि उनीहरूको रोजाइमा यो ठाउँ परेको थियो ।

खाना खाने क्रममा जुकरबर्गले जनले बनाएको ह्वाट्सएपको प्रशंसा गरे र दुई कम्पनीलाई एक बनाउने आफ्नो इच्छा भएको सङ्केत पनि दिए । तर, कुरा त्यति अगाडि बढेन । त्यसपछि उनीहरूबीच निरन्तर सम्पर्क र संवाद भइरह्यो । 

यसरी प्रविधिको इतिहासमा सबैभन्दा लाभदायक दुई-वर्षे सम्बन्धको सुरुवात भयो । यही प्रशंसा मित्रतामा बदलियो र अन्त्यमा हतार-हतारमा एक अभूतपूर्व सम्पत्ति हस्तान्तरणमा टुङ्गियो । फेब्रुअरी २०१४ मा गोप्य मिटिङका लागि जुकरबर्ग एक्टनको घरमा गए । र, १९ अर्ब डलरमा कम्पनी अधिग्रहण गर्ने प्रस्ताव राखे । एक्टनलाई यो कुरा विश्वास नै लागेको थियो । उनको प्रडक्ट किन्न चाहने कम्पनी त्यही थियो जसले पाँच वर्षअघि जागिर दिन अस्वीकार गरेको थियो । जागिर दिन अस्वीकार गरेको उही कम्पनी प्रडक्ट किन्नका लागि १९ अर्ब डलर खर्चिन तयार थियो । 

एक्टन र जनले सहमति जनाएपछि फेसबुकले चार अर्ब डलर नगद, १२ अर्ब डलर फेसबुकको शेयर र तीन अर्ब रेक्ट्रिक्सन शेयर दिनेगरी ह्वाट्सएप अधिग्रहण गर्‍यो ।

यसरी ह्वाट्सएप अधिग्रहणको डिल टुङ्गियो । जागिरकै लायक नठानेको फेसबुकले एक्टन र जनलाई बोर्डमा नियक्त गर्‍यो । कथा यतिमै सकिंदैन । फेसबुकको प्राथमिकता पैसा कमाउनु थियो जबकि एक्टन र जनको प्राथमिकता प्रयोगकर्ताको गोपनीयता थियो । फेसबुकले ह्वाट्सएपमा विज्ञापन राख्न र प्रयोगकर्ताको डेटा प्रयोग गर्न दबाब दिन थाल्यो । यो जन र एक्टनले कहिल्यै कल्पना नगरेको विषय थियो । यो उनीहरूको सिद्धान्त बिपरित थियो । 

फेसबुकले ह्वाट्सएपमा विज्ञापन राख्न र प्रयोगकर्ताको डेटा प्रयोग गर्न दबाब दिन थाल्यो । यो जन र एक्टनले कहिल्यै कल्पना नगरेको विषय थियो । यो उनीहरूको सिद्धान्त बिपरित थियो । 

सिद्धान्तप्रतिको अडिक

अन्ततः ब्रायन एक्टनले एउटा कठिन तर ऐतिहासिक निर्णय लिए । सेप्टेम्बर २०१७ मा उनले फेसबुक छोडे । यस निर्णयले उनले लगभग ८५० मिलियन डलरको स्टक गुमाए तर आफ्नो सिद्धान्तलाई हार्न दिएनन् । उनले पछि भने, “अन्ततः मैले मेरो कम्पनी बेचेँ । मैले मेरा प्रयोगकर्ताको गोपनीयतालाई ठूलो लाभका लागि बेचेँ । मैले एक छनौट र एक सम्झौता गरेँ । म त्योसँग हरेक दिन बाँच्छु ।” 

फेसबुकबाट बाहिरिएपछि उनी चुप लागेर बसेनन् । उनले आफ्नो मूल सिद्धान्तलाई जीवित राख्न र प्रयोगकर्ताको गोपनीयतालाई सुरक्षित राख्न १० जनवरी २०१८ मा सिग्नल फाउन्डेसन को सह-स्थापना गरे । उनले आफ्नै पैसाबाट ५० मिलियन डलर सिग्नलमा लगानी गरे । यसको मुख्य उद्देश्य ‘सामूहिक निगरानी रोक्न र सबैका लागि सुरक्षित सञ्चार प्रविधि’ बनाउनु थियो । अहिले एक्टनको सम्पत्ति कूल ३.४ अर्ब डलर रहेको छ ।

एक्टनले छोडेको एक वर्षपछि अर्थात अप्रिल २०१८ मा जनले पनि फेसबुक छोडे । उनी भने निजि जिन्दगीमा रमाउन थाले । युक्रेनमा जन्मिएका उनी आफूलाई उद्यमी भनेको पटक्कै मन पराउँदैनन् । राजनीति र परोपकारी काममा उनको सक्रियता बढ्दो छ । उनको सम्पत्ति भने १६.९ अर्ब अमेरिकी डलर रहेको छ । 

यता सन् २०१८ मा फेसबुक चर्चित क्याम्ब्रिज एनालिटिका काण्डमा मुछिएको घटना बाहिर आयो । अर्थात प्रयोगकर्ताको डेटा दुरुपयोग भयो । यस्तो प्रस्थितिको कल्पना ह्वाट्सएपका सहसंस्थापकले कहिल्यै पनि गरेका थिएनन् । यही विषयमा बदनाम भएको फेसबुकले सन् २०२१ मा आफ्नो माउ कम्पनीको नाम फेसबुकबाट मेटा राख्यो । ह्वाट्सएपबाट आम्दानी गर्नका लागि चेकमार्कको सुविधा ल्याइयो । पछिल्लो समय मेटाले ह्वाट्सएपमा विज्ञापन ल्याउने तयारी गरिरहेको भन्ने समाचार पनि आएका छन् । ​

ब्रायन एक्टन र जन कौमको कथा केवल सफलता र पैसाको होइन । यो दृढता, मित्रता र सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण, सिद्धान्तप्रतिको अटल प्रतिबद्धताको कथा हो । उनीहरूले चुनौतीलाई अवसरमा बदले, एक सानो विचारलाई विश्वव्यापी क्रान्ति बनाए र जब मूल्यमान्यतामा सम्झौता गर्ने क्षण आयो उनीहरूले अर्बौंको सम्पत्ति त्यागेर इमानदारीको बाटो रोजे ।

एक्टनले आफू र जनको सम्बन्धलाई ‘यिन र यांग’ को रूपमा वर्णन गरेका छन् । अर्थात त्यहाँ एक्टन ‘आशावादी’ र जन ‘यथार्थवादी’ थिए । यही दुई फरक स्वभावको सङ्गमले प्रविधिको संसारमा एउटा यस्तो अध्याय लेख्यो जुन सधैँ प्रेरणाको स्रोत बनिरहनेछ ।

पछिल्लो अध्यावधिक: असार ३०, २०८२ १४:४९

काठमाडौँ । विश्व धनाढ्य एलन मस्कको स्वामित्वमा रहेको सामाजिक सञ्जाल एक्स (पहिलेको ट्वीटर) ले नेपाली प्रयोगकर्ताका लागि सब्सक्रिप्सन शुल्क घटाएको छ । कम्पनीले बेसिक र प्रिमियम सब्सक्रिप्सनमा ३३ देखि ४३ प्रतिशतसम्मले शुल्क घटाएको हो ।

यससँगै अब बेसिक सब्सक्रिप्सन मासिक दुई अमेरिकी डलर (करिब २७३ रुपैयाँ) र वार्षिक २० अमेरिकी डलर (करिब २७३९ रुपैयाँ) मा खरिद गर्न सकिनेछ । जसको मूल्य यसअघि क्रमशः मासिकको ३ अमेरिकी डलर (करिब ४१० रुपैयाँ) र वार्षिकको ३२ अमेरिकी डलर (करिब ४३८३ रुपैयाँ) रहेको थियो ।

यसैगरी प्रिमियम सब्सक्रिप्सनको मासिक शुल्क ८ अमेरिकी डलर (करिब १०९६ रुपैयाँ) बाट घटाएर ५ अमेरिकी डलर (करिब ६८५ रुपैयाँ) कायम गरिएको छ । प्रिमियमको वार्षिक सब्सक्रिप्सन शुल्क ८४ डलर (करिब ११५०७ रुपैयाँ) बाट घटाएर ४८ डलर (६५७५) मात्रै बनाइएको छ, जुन करिब ४३ प्रतिशतले सस्तो हो ।

प्रिमियम प्लस सब्सक्रिप्सनका लागि भने पुरानै शुल्क यथावत् राखिएको छ । जसको मासिक सब्सक्रिप्सनको शुल्क ४० अमेरकी डलर तथा वार्षिक सब्सक्रिप्सनको ३९५ अमेरिकी डलर रहेको छ । 

पछिल्लो अध्यावधिक: असार ३०, २०८२ २१:२९

काठमाडौँ । सर्वोच्च अदालतले पब्जी अनलाइन गेममाथि प्रतिबन्ध लगाउने सरकारको विवादास्पद निर्णयलाई सदर गरेको छ ।  न्यायाधीश द्वय डा कुमार चुडाल र महेश शर्मा पौडेलको संयुक्त इजलासले २०७५ मा दायर भएको मुद्दामा दिएको फैसलाको पूर्णपाठ भर्खरै आएको हो । 

गत १३ मङ्सिर २०८१ मा भएको अदालतको फैसलाले बालबालिकाको बृहत्तर हितलाई व्याख्या गर्दै पब्जी प्रतिबन्ध गर्ने निर्णय बदर नगरे पनि अनलाइन गेमको सकारात्मक र नकारात्मक दुवै किसिमका प्रभाव समेतका विषयमा अध्ययन गर्नुपर्ने भनेको छ । “यसका लागि विज्ञहरू सम्मिलित टोली बनाई अध्ययन गरी कानून तर्जुमा गर्न आवश्यक रहे नरहेको र तर्जुमा गर्न आवश्यक भए के कस्तो कानून बनाउन उपयुक्त हुन्छ भन्‍ने सम्बन्धमा सुझाव सहितको प्रतिवेदन प्राप्‍त गरी सो सम्बन्धमा उपयुक्त कदम चाल्नु,” फैसलामा भनिएको छ ।

बालबालिकामा नकारात्मक असर पार्ने हुँदा यस्ता गेम तथा एपलाई नियमन गर्न आवश्यक कानुन बनाई लागु गर्न सरकारको नाममा निर्देशनात्मक आदेश जारी गरिएको छ ।तत्कालीन समयमा पब्जीमाथि लगाइएको प्रतिबन्धलाई सार्वजनिक चासोका साथ हेरिएको थियो ।

नेपाल प्रहरीको महानगरीय अपराध महाशाखाले काठमाडौँ जिल्ला अदालतबाट अनुमति लिएर उक्त प्रतिबन्ध सुरु गरेको थियो । निजी विद्यालयका सङ्गठन, क्याम्ब्रिज पब्लिक हाई स्कुल लगायतले विद्यार्थीहरूमा खेलको नकारात्मक प्रभावबारे चिन्ता व्यक्त गरेपछि यो कदम चालिएको थियो । मनोचिकित्सकहरूसँगको परामर्शको हवाला दिँदै पब्जीको मानसिक असर, यसको लत लाग्ने प्रकृति र युवाहरूमा हिंसात्मक प्रवृत्ति बढाउने दाबी गरिएको थियो ।  

काठमाडौँ जिल्ला अदालतले अनुमति दिएको भोलिपल्ट अर्थात् २८ चैत २०७५ का दिन सञ्‍चार तथा सूचना प्रविधि मन्त्रालयले समेत पब्जी बन्द गर्ने मन्त्रीस्तरीय निर्णय गरेको थियो । सोही आधारमा नेपाल दूरसञ्‍चार प्राधिकरणलाई पत्राचार गरी इन्टरनेट तथा मोबाइल सेवा प्रदायकमार्फत सो प्रतिबन्ध लगाइएको थियो । 

तर अधिवक्ता प्रवीण सुवेदी, विकास थापा, अनुराग सुवेदी, सुवास पाठक र विनय रिमालसहितको एक समूहले प्रतिबन्ध विरुद्ध सर्वोच्च अदालतमा रिट दायर गर्‍यो । प्रतिबन्धले मौलिक अधिकारको उल्लङ्घन गरेको तर्क उनीहरूले अघि सारेका थिए ।

इन्टरनेट वा अन्य माध्यमबाट खेल खेल्नु वा मनोरञ्जन गर्नु व्यक्तिको अभिव्यक्ति तथा वाक् स्वतन्त्रताको प्रयोग भएको दाबी गरिएको थियो । कुनै ठोस अनुसन्धान, तथ्यगत आधार वा स्पष्ट कानुनी आधारबिना प्रतिबन्ध लगाइएको भन्दै सकारको उक्त कदमलाई स्वेच्छाचारी भएको संज्ञा दिइएको थियो । उनीहरूले पब्जी मुख्यतया १८ वर्षभन्दा माथिका युवाहरूका लागि भएकोले बालबालिकामाथि नकारात्मक असर पर्ने भन्ने दाबी निराधार भएको दाबी पनि गरेका थिए ।

सार्वजनिक हितमा अपूरणीय क्षति हुने दाबी सहित दायर रिटलाई मध्येनजर गर्दै सर्वोच्च अदालतले प्रतिबन्धको निर्णय कार्यान्वयनमा रोक लगाउँदै ६ वैशाख २०७६ मा अन्तरिम आदेश दिएको थियो । अदालतको फैसला आएसँगै उक्त आदेश स्वतः निष्क्रिय भएको छ । 

आफ्नो अन्तिम निर्णयमा सर्वोच्च अदालतले रिट निवेदन खारेज गर्दै काठमाडौँ जिल्ला अदालतको आदेश र सञ्चार तथा सूचना प्रविधि मन्त्रालयको पब्जी प्रतिबन्ध लगाउने निर्णयलाई सदर गरेको हो । अदालतले यी कार्यहरू बाल अधिकार ऐन, २०७५ मा निहित ‘बालबालिकाको सर्वोत्तम हित’ अनुरूप भएको ठहर गरेको छ ।  

अदालतको फैसलाले विद्यार्थीहरूमा शारीरिक र मानसिक स्वास्थ्यमा पब्जीले नकारात्मक असर पार्ने, लत र हिंसात्मक प्रवृत्ति निम्त्याउने तर्कलाई स्वीकार गरेको छ । जसका लागि कलेजमा अध्ययनरत भर्खरका विद्यार्थीमा पब्जीको लतले पार्ने मनोवैज्ञानिक असर सम्बन्धी अध्ययनहरूलाई पनि आधार मानिएको छ । 

अदालतले पब्जीलाई कहिलेकाहीँ बौद्धिकता बढाउने खेलको रूपमा लिइने कुरालाई पनि स्वीकार गरेको छ । यो मान्यताले अनलाइन खेलहरूको दोहोरो प्रकृतिलाई उजागर गर्छ, जुन केवल हानिकारक मात्र नभई सम्भावित संज्ञानात्मक लाभका प्लेटफर्महरू पनि हुन सक्छन् भन्ने हो । 

निवेदन खारेज गर्दा अदालतले बाल अधिकार ऐन, २०७५ को दफा ७ (१०) अन्तर्गत राज्य संरक्षकको रूपमा रहने भूमिकालाई जोड दिएको छ । यसरी बाल संरक्षणलाई डिजिटल सामग्रीमा प्रतिबन्ध लगाउने वैध आधार मानिएको छ । 

अदालतले पब्जी जस्ता खेलहरूको सकारात्मक र नकारात्मक दुवै प्रभावबारे विस्तृत अध्ययन र अनुसन्धान गर्न विज्ञहरूको टोली गठन गर्न सरकारलाई निर्देशन दिएको छ । जसले भविष्यको नीति र कानुनी निर्णयको लागि ठोस आधार प्रदान गर्नेछ । 

फैसलामा विज्ञ अध्ययनको निष्कर्षका आधारमा नयाँ कानुनको मस्यौदा तयार पार्ने आवश्यकताको मूल्याङ्कन गर्न भनिएको छ । त्यस्तै सर्वोच्च अदालतले पब्जी जस्ता खेलहरूको दर्ता र सञ्चालनका सर्तहरू तोकेर नियमन गर्ने  कानुन बनाउन पनि आदेश दिएको छ ।

यस्तै बालबालिकामा नकारात्मक असर पार्ने खेल र एप्लिकेसनहरूलाई नियमन गर्न आवश्यक कानुनहरू बनाउन र लागु गर्न पनि भनिएको छ । जसले पब्जी बाहेक सम्भावित हानिकारक डिजिटल सामग्रीको दायरालाई समेत समेट्छ ।  सर्वोच्च अदालतको यो फैसलाले नेपालमा अनलाइन गेमिङ र डिजिटल नीति निर्माणमा महत्त्वपूर्ण प्रभाव पार्ने अपेक्षा गरिएको छ ।

अदालतको यो फैसलाको आधारमा सरकारले चाहेको खण्डमा तत्कालै पब्जीमाथि प्रतिबन्ध लगाउन सक्छ । तर पब्जीको क्रेज नै घटेको अहिलेको सन्दर्भमा सरकार त्यसतर्फ अघि नबढ्ने सम्भावना बढी छ । 

पछिल्लो अध्यावधिक: असार ३०, २०८२ २०:३३

काठमाडौँ । पछिल्लो करिब चार वर्षको अवधिमा नेपालभर एक लाख ७० हजारभन्दा बढी स्मार्टफोन हराएका छन् । नेपाल प्रहरीको तथ्याङ्क अनुसार आर्थिक वर्ष २०७६/७७ देखि चालु आर्थिक वर्ष २०८१/८२ को फागुनसम्ममा कूल एक लाख ७० हजार ६५८ थान स्मार्टफोन हराएको भनी प्रहरीमा निवेदन परेको हो ।

यो अवधिमा हराएकामध्ये जम्मा ३५ हजार १७६ थान अर्थात् करिब २०.६१ प्रतिशत मोबाइल मात्र फेला परेका छन् । यसको अर्थ नेपालमा औसतमा १० ओटा स्मार्टफोन हराउँदा जम्मा दुई ओटा मात्र भेटिने गरेका छन् । 

देशकै राजधानीमा पनि फोन हराउने, चोरी हुने र पकेटमारी तीव्र छ । जिल्ला प्रहरी परिसर काठमाडौँले उपलब्ध गराएको विवरण अनुसार चालु आर्थिक वर्ष २०८१/८२ मा मात्रै काठमाडौँ जिल्लामा १४ हजार ५५० ओटा मोबाइल फोन खोजीका लागि निवेदन परेको छ ।

परिसरका अनुसार तीमध्ये सात हजार ६३ ओटा फोन चोरी भएको, चार हजार ७१७ ओटा हराएको र दुई हजार ७७० थान पकेटमारी भएको उजुरीमा उल्लेख छ ।

हराएका वा चोरी भएका यी मोबाइलमध्ये प्रहरीले चार हजार ९८ थान फेला पारेको छ । बाँकी १० हजार ४५२ फोनको खोजतलास कार्य जारी रहेको जिल्ला प्रहरी परिसर काठमाडौँका सूचना अधिकारी प्रहरी उपरीक्षक (एसपी) अपील राज बोहराले जानकारी दिए । काठमाडौँमा हराएका फोन भेटिने दर करिब २८ प्रतिशत देखिन्छ जुन राष्ट्रिय औसतभन्दा केही बढी हो । यद्यपि हराएका सबै फोनबारे पीडितले निवेदन दिन्छन् भन्ने हुँदैनन् । यहाँ उल्लेख भएका तथ्याङ्क औपचारिक रूपमा प्रहरी कार्यालयमा दिएका निवेदनमा आधारित छ ।

प्रहरीका अनुसार हराएका मोबाइलको खोजी नेपाल दूरसञ्चार प्राधिकरणको एमडीएमएस (एमडीएमएस) प्रणालीमार्फत गरिन्छ । सेवाग्राहीले प्राधिकरणको वेबसाइटमा ‘लस्ट/स्टोलन रजिस्ट्रेसन’ फाराम भरेपछि प्रहरीले अनुसन्धान अघि बढाउँछ ।

हराएको मोबाइलमा नयाँ सिम प्रयोग भएमा प्राधिकरणले सोको जानकारीसहितको विवरण प्रहरीलाई उपलब्ध गराउँछ । त्यही नम्बरका आधारमा प्रयोगकर्ता पहिचान गरी प्रहरीले थप अनुसन्धान गर्दछ । तर, प्राधिकरणको एमडीएमएस प्रणालीमा दर्ता नभएका मोबाइल हराएमा भने खोजी गर्न नसकिने प्रहरीले स्पष्ट पारेको छ ।

फोन हराए के गर्ने ?

गुगलको फाइन्ड हबको प्रयोग 

गुगल फाइन्ड हबको प्रयोग फोन वा स्मार्ट डिभाइस हराउनासाथ प्रयोग गर्न सक्नुहुन्छ । घरमै कतै नदेखिने ठाउँमा परेको छ वा कता राखें भन्ने बेलादेखि हरायो भन्ने विश्वस्त हुनका लागि यो एप प्रयोग गर्न सकिन्छ । तर, पहिले नै तपाईंले एन्ड्रोइड डिभाइसमा विभिन्न सेटिङ सेट गर्नुपर्ने हुन्छ ।

गुगलको ‘फाइन्ड हब’ले एन्ड्रोइड डिभाइसको क्राउडसोर्स नेटवर्क प्रयोग गर्दछ । यस नेटवर्कमा तपाईँका एन्ड्रोइड डिभाइसले ब्लुटुथ प्रयोग गरी नजिकका वस्तु स्क्यान गर्छन् र पत्ता लागेका स्थानलाई इन्क्रिप्टेड रूपमा फाइन्ड हबमा पठाउँछन् ।

यसका लागि तपाईँको डिभाइसमा पिन, प्याटर्न वा पासवर्ड सेट गरिएको हुनुपर्छ । अफलाइन खोज्नका लागि विभिन्न सेटिङ उपलब्ध छन् । जसमा ‘With network in high-traffic areas only’ रहेको छ । डिफल्ट रूपमा उपलब्ध हुने यो सेटिङले एयरपोर्ट वा व्यस्त फुटपाथ जस्ता हाई-ट्राफिक भएका क्षेत्रहरूमा हराएको डिभाइस फेला पार्न मद्दत गर्छ ।

त्यस्तै ‘With network in all areas’ सेटिङले हाई-ट्राफिक र लो-ट्राफिक दुवै क्षेत्रमा हराएको डिभाइस पत्ता लगाउन मद्दत गर्छ । यो सुविधा सक्रिय राख्नका लागि फोन बन्द हुँदाको समयमा ब्लुटुथ र लोकेसन अन रहेको हुनुपर्छ । एन्ड्रोइड ८.० वा सोभन्दा तल्ला भर्सनका डिभाइसका लागि भने ‘Store recent location’ सेटिङ अन गर्नुपर्छ ।

फाइन्ड हबको सहयोगमा अब हेडफोन र ब्लुटुथ ट्र्याकर ट्यागहरू जस्ता सहायक उपकरणलाई पनि ट्र्याक गर्न सघाउनेछ । फास्ट पेयर (Fast Pair) प्रयोग गरेर हेडफोनहरू जोड्न सकिन्छ । जबकि ब्लुटुथ ट्र्याकर ट्याग पेयरिङ पूरा भएपछि स्वतः थपिन्छन् । ट्र्याकर ट्याग चाबी, झोला, साइकल जस्ता सामानहरू ट्र्याक गर्न प्रयोग गर्न सकिन्छ ।

फाइन्ड हब सेट अप गर्ने तरिका

तपाईँको मोबाइल डिभाइस हराउनु अघि फाइन्ड हब तयार राख्न निम्न कामहरू गर्नुपर्ने हुन्छ । त्यसका लागि सबैभन्दा पहिले यहाँ क्लिक गरेर एप इन्स्टल गर्नुहोस् ।

• गुगल अकाउन्टमा साइन इन भएको सुनिश्चित गर्नुहोस् । 

• लोकेसन सर्भिस अन राख्नुहोस् ।

• फाइन्ड हब अन गर्नुहोस् ।

• तपाईँको डिभाइस गुगल प्लेमा देखिने कुराको सुनिश्चित गर्नुहोस् ।

• रिमोट्ली लक वा इरेज गर्नका लागि टु-स्टेप भेरिफिकेसन ब्याकअप कोड सिर्जना गर्नुपर्ने हुन्छ ।

हराएको डिभाइस पत्ता लगाउन र सुरक्षित गर्न:

फाइन्ड हब (फाइन्ड माई डिभाइस) को सहयोगमा आफ्नो हराएको फोन तथा अन्य एन्ड्रोइड डिभाइस फेला पार्न निम्न चरणहरू अपनाउनु पर्ने हुन्छ ।

• android.com/find मा गएर वा फाइन्ड हब मोबाइल एप प्रयोग गरेर आफ्नो गुगल अकाउन्टमा साइन इन गर्नुहोस् । 

• फाइन्ड हबले डिभाइसको हालको अनुमानित स्थान देखाउँछ ।

• नजिकैको उपकरण पत्ता लगाउन ‘Play Sound’ (आवाज बजाउने) विकल्प प्रयोग गर्न सकिन्छ, जसले ५ मिनेटसम्म हराएको डिभाइसमा ठुलो आवाजमा घण्टी बजाउँछ ।

• यदि उपकरण टाढा छ वा चोरी भएको शङ्का छ भने, ‘Secure Device’ (डिभाइस सुरक्षित गर्ने) विकल्प प्रयोग गरेर त्यसलाई तुरुन्तै लक गर्न सकिन्छ र लक स्क्रिनमा आफूले चाहेको मेसेज पनि थप्न सकिन्छ ।

• अन्तिम उपायको रूपमा यदि उपकरण भेटिने सम्भावना छैन भने ‘Erase Device’ ( डिभाइस मेटाउने) विकल्प प्रयोग गरेर रिमोट्ली सबै डेटा डिलिट गर्न सकिन्छ । तर, यसो गर्दा उक्त डिभाइसमा रहेका तर ब्याकअप नगरिएका कुनै पनि डेटा सधैँका लागि गुमाउनु पर्ने हुन सक्छ । 

फाइन्ड हब बन्द गर्ने तरिका

यदि कुनै कारणले तपाईँ फाइन्ड हब सुविधा प्रयोग गर्न चाहनु हुन्न र एक्टिभ भएको अवस्थामा त्यसलाई बन्द गर्न चाहनु हुन्छ भने निम्न चरण अपनाउन सक्नु हुन्छ । 

• सेटिङमा गएर ‘Security’ मा ट्याप गर्नुहोस् ।

• ‘फाइन्ड हब’मा गएर टगल बन्द गर्नुहोस् ।

• डिभाइसले आफ्नो स्थान शेयर गर्ने काम रोक्नका लागि लोकेसन ट्र्याकिङ पनि बन्द गर्नुपर्ने हुन्छ । यसका लागि सेटिङ हुँदै लोकेसनमा गएर त्यसलाई अफ गर्नुहोस् ।

चोरी भएको हो वा हराएकै हो भन्ने भएमा के के गर्ने ?

मोबाइल हराउनु वा चोरी हुनु सामान्य भए पनि फेला पर्ने सम्भावना कमै हुन्छ । तर, एमडीएमएस (MDMS) प्रणाली र अन्य प्रविधिको सही प्रयोगले हराएको फोन पत्ता लगाउन सकिन्छ ।

क) आईएमईआई नम्बरको महत्त्व

हरेक मोबाइलको एउटा छुट्टै पहिचान नम्बर हुन्छ जसलाई आईएमईआई (International Mobile Equipment Identity) भनिन्छ । हराएको वा चोरी भएको मोबाइल फेला पार्न यो नम्बर अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ । यो नम्बर मोबाइल किन्दाको बक्समा वा फोनको डायलप्याडमा *#06# डायल गरेर थाहा पाउन सकिन्छ । यो नम्बरलाई सधैँ लेखेर सुरक्षित राख्नुहोस् । फोन हराएपछि यहाँ उल्लेख भएको प्रक्रिया अपनाएर नेपाल दूरसञ्चार प्राधिकरणमा जानकारी दिनुहोस् । हराएको फोन रिपोर्ट गर्नुपर्‍यो भने यहाँ क्लिक गरेर गरेर दूरसञ्चार प्राधिकरणको हराएको फोन रिपोर्ट गर्ने पेजमा जानुहोस् ।

• त्यसपछि त्यहाँ भनिएका सबै विवरण राख्नुहोस् । आईएमईआई नम्बर राख्नासाथ ब्रान्डको नाम र मोडे आफै देखिन्छ । 

• अनि हराएको हो वा चोरी भएको हो भन्ने अप्सन छान्नुहोस् । त्यसभन्दा तल मिति राख्नुहोस् । 

• यति गरेपछि फोन चोरी भएको वा हराएको जिल्ला, स्थानीय निकाय र वार्ड नम्बर राखेर ‘भ्यालिडेट आईएमईआई एन्ड कन्टिन्यु’ बटनमा ट्याप गर्नुहोस् । यसरी सबै विवरण राखिसकेपछि अर्को पेजमा पुगिन्छ । 

• उक्त पेजमा ईमेल राख्नुहोस् र उक्त ईमेलमा आएको ओटीपी राख्नुहोस् ।

• यति गरेपछि काठमाडौँमा भए जिल्ला प्रहरी परिसर भद्रकाली र अन्य जिल्लामा भए नजिकको प्रहरी कार्यालयमा निवेदन दिनुहोस् । 

• यदि तपाईंको चोरी भएको वा हराएको फोनमा अरु कसैले सिम प्रयोग गर्‍यो भने त्यसको जानकारी प्रहरीलाई आउँछ र खोजीको काम अगाडि बढ्छ ।

ख) सामसङको फाइन्ड माई मोबाइल

सामसङ ग्यालेक्सी फोन प्रयोगकर्ताका लागि यो एक प्रभावकारी सुविधा हो।

• यसले फोनको लोकेसन ट्र्याक गर्ने, डेटा ब्याकअप लिने र टाढैबाट फोन लक गर्ने सुविधा दिन्छ ।

• यसको ‘SmartThings Find’ सुविधाले अन्य ग्यालेक्सी उपकरणको नेटवर्क प्रयोग गरी तपाईंको फोन अफलाइन भएको अवस्थामा पनि लोकेसन पत्ता लगाउन मद्दत गर्छ ।

फोन हराउनासाथ तुरुन्त गर्नुपर्ने काम

मोबाइल हराउँदा वा चोरी हुँदा ठूलो क्षति हुनबाट बच्न तत्काल निम्न उपायहरू अपनाउनुहोस्:

क) सिम कार्ड ब्लक गर्नुहोस्

आफ्नो मोबाइल सेवा प्रदायक (जस्तै: नेपाल टेलिकम, एनसेल) लाई तुरुन्त सम्पर्क गरी सिम कार्ड ब्लक गराउनुहोस् । यसले तपाईंको नम्बरबाट हुन सक्ने दुरुपयोग रोक्छ ।

• नेपाल टेलिकमका लागि: कुनै पनि एनटीसी नम्बरबाट ‘1415’ डायल गरी निर्देशन अनुसार आफ्नो हराएको नम्बर र त्यसको ‘SCODE’ (सेक्युरिटी कोड) प्रविष्ट गरेर सिम ब्लक गर्न सकिन्छ ।

ख) महत्त्वपूर्ण एपको पासवर्ड बदल्नुहोस्

मोबाइल बैंकिङ, इमेल, सामाजिक सञ्जाल (फेसबुक, इन्स्टाग्राम) जस्ता महत्त्वपूर्ण एपको पासवर्ड तुरुन्तै परिवर्तन गर्नुहोस् ताकि तपाईंका व्यक्तिगत विवरण दुरुपयोग हुनबाट बचून् ।

ग) बैंक तथा वित्तीय संस्थालाई खबर गर्नुहोस्

यदि मोबाइलमा बैंकिङ तथा वालेट एप थिए भने तुरुन्त आफ्नो बैंकमा सम्पर्क गरी मोबाइल बैंकिङ सेवा बन्द गर्न अनुरोध गर्नुहोस् । यसले अनाधिकृत कारोबार रोक्न मद्दत गर्छ । डिजिटल वालेट हो भने सिम ब्लक गरेर नयाँ सिम निकाल्नुहोस् अनि अर्को फोनमा वालेटको खाता खोल्नुहोस् । 

घ) परिवार र साथीभाइलाई जानकारी दिनुहोस्

आफ्नो फोन हराएको बारेमा परिवार र साथीलाई जानकारी दिनुहोस् । किनभने फोन भेट्टाउने व्यक्तिले तपाईंको नम्बर वा सामाजिक सञ्जाल प्रयोग गरी उनीहरूसँग पैसा वा व्यक्तिगत विवरण मागेर ठगी गर्न सक्छ ।

ङ) आफै फोन फिर्ता लिने प्रयास नगर्नुहोस्

यदि तपाईंले प्रविधिको मद्दतले फोनको लोकेसन पत्ता लगाउनुभयो भने पनि सुरक्षाका लागि आफैँ उक्त स्थानमा गएर फोन फिर्ता लिने प्रयास नगर्नुहोस् । प्रहरीलाई सो लोकेसनको जानकारी दिएर सहयोग माग्नुहोस् । खासगरी फोन फेला पार्ने व्यक्तिलाई उसको लोकेसन ट्रयाक गर्ने लिङ्क पठाएर लोकेसन फेला पार्न सकिन्छ ।

पछिल्लो अध्यावधिक: असार ३०, २०८२ १९:१०

काठमाडौँ । अब एनआईसी एसिया बैँकका ग्राहकले रेस्टुरेन्टको खाना र चार्जिङ स्टेसनमा विशेष छुट पाउने भएका छन् । बैँकले ई.स्टप नेपाल प्रालिसँगको सहकार्यमा यस किसिमको छुट अफर ल्याएको हो ।

सम्झौता पश्चात् बैँकका ग्राहकहरूले ई.स्टप नेपालका रेस्टुरेन्टका परिकारमा १० प्रतिशत र चार्जिङ स्टेसन सेवामा ५ प्रतिशत छुट प्राप्त गर्न सक्नेछन् । ई.स्टप नेपालले नवलपुरस्थित दलदले, सिन्धुलीस्थित रामटार र कुरिनटारमा रेस्टुरेन्टसँगै उपलब्ध गराएको चार्जिङ स्टेसनहरूमा विद्युतीय गाडी चार्ज गर्दै खानाको स्वादमा उक्त छुट सुविधा उपभोग गर्न सक्ने छन् ।

एनआईसी एसिया बैँकको डेबिट कार्ड, क्रेडिट कार्ड वा प्रिपेड कार्ड प्रयोग गरी तथा मोबैँक (MoBank) एपमार्फत भुक्तानी गर्दा उक्त छुट सुविधा लिन सक्ने बताइएको छ । दिगो ग्रुप अफ कम्पनी अन्तर्गत रहेको ई.स्टप नेपालसँगको यस सहकार्यले मुलुकमा डिजिटल भुक्तानी र हरित अर्थतन्त्रको प्रवर्धनमा समेत टेवा पुग्ने विश्वास बैँकले लिएको छ ।

पछिल्लो अध्यावधिक: असार ३०, २०८२ १५:३५

काठमाडौँ । आइतबारदेखि डाउन भएको त्रिभुवन विश्वविद्यालयको वेबसाइट अहिलेसम्म पनि सञ्चालनमा आउन सकेको छैन । आइतबार राति १० बजेदेखि बन्द भएको tu.edu.np को वेबसाइट सञ्चालनमा ल्याउने प्रयास भइरहेको विश्वविद्यालयले जनाएको छ । 

त्रिवि आईटी सेन्टरका ६ जना प्राविधिकहरूले यसलाई पुन सञ्चालनमा ल्याउने प्रयास गरिरहेका त्रिवि सेवा आयोगका प्रमुख विष्णु अर्यालले बताए । उनले भने, “दिउँसो २ बजेसम्ममा पुन सञ्चालन हुने गरि काम गरिएको थियो तर त्यो सम्भव भएन ।” उनका अनुसार आज सोमबार साँझसम्ममा रिकभर गरिने गरि प्रयास गरिएको थियो ।

यो समस्या मुख्यतया त्रिभुवन विश्वविद्यालयको केन्द्रीय सर्भरमा होस्ट गरिएको एकीकृत वेबसाइटमा देखिएको हो । जसका कारण  tu.edu.np बाट सुरु हुने वेबसाइट सबै डाउन छन् । बाहिरबाट होस्ट गरिएका व्यवस्थापन विभाग, पाठ्यक्रम विकास केन्द्रका वेबसाइटहरू भने चलिरहेका छन् । 

यसले विशेष गरि त्रिवि सेवा आयोगको विभिन्न परीक्षाका आवेदन फारम भर्नुपर्ने सेवाग्राही मर्कामा परेका छन् । उनले भने, “सेवा आयोगका केही अनलाइन फारम भर्ने अन्तिम मिति हिजो, आज र भोलि तोकिएका पनि थिए ।” वेबसाइट नचल्दा आवेदकहरू समस्यामा परेपछि उनीहरू मर्कामा नपर्ने गरि म्याद थप गर्ने उनले बताए । 

“आज दिउँसोसम्म समस्या समाधान हुन सकेको भए म्याद थप्नु पर्दैन थियो होला । अब प्राविधिक समस्यालाई मध्यनजर गर्दै आवेदकका लागि नयाँ सूचना निकाल्छौँ,” उनले भने । 

पछिल्लो अध्यावधिक: असार ३०, २०८२ १८:६

काठमाडौँ । प्रमुख क्रिप्टोकरेन्सी बिटकोइन (BTC) को मूल्य अहिलेसम्मकै उच्च विन्दुमा पुगेको छ । प्रति बिटकोइनले एक लाख २३ हजार ९१ अमेरिकी डलर (करिब एक करोड ६८ लाख ६२ हजार रुपैयाँ) को कीर्तिमान कायम गर्दै अघिल्ला सबै रेकर्ड तोडेको हो ।

अमेरिकी ‘क्रिप्टो सप्ताह’ को सुरुवातसँगै आएको यो उछाल देखिएको छ । बजार विश्लेषकहरूले स्पट बिटकोइन ईटीएफमा भएको बलियो संस्थागत लगानी प्रवाह, बढ्दो अन-चेन गतिविधि र दीर्घकालीन लगानीकर्ताहरूले गरेको निरन्तरको खरिदलाई मुख्य कारण मानेका छन् । यसको २४ घण्टाको व्यापार मात्र एक खर्ब ७ अर्ब ४८ करोड अमेरिकी डलर रहेको छ ।

कोइनमार्केटक्यापको तथ्याङ्क अनुसार, विगत २४ घण्टामा बिटकोइन ११७,७३३.०२ देखि १२३,०९१ को दायराभित्र उतारचढाव भइरहेको देखिन्छ । यसको बजार पुँजीकरण २.४३ ट्रिलियन डलर पुगेको छ, जसले यसलाई बजार पुँजीकरणको आधारमा सबैभन्दा ठुलो क्रिप्टोकरेन्सी र अमेजन, सिल्भर, र अल्फाबेट (गुगल) जस्ता दिग्गज कम्पनीहरूलाई समेत पछाडि पार्दै विश्वव्यापी रूपमा पाँचौँ ठुलो सम्पत्तिको रूपमा स्थापित गरेको छ ।

जुलाई महिनामा मात्रै यसको मूल्य १३ प्रतिशतभन्दा बढीले वृद्धि भएको छ । कूल क्रिप्टो बजार पुँजीकरण ३.७८ ट्रिलियन डलर नजिक पुग्दा इथेरियमको मूल्य ३ हजार ५७ डलर पुगेको छ ।

पछिल्लो अध्यावधिक: असार ३०, २०८२ १६:४९