काठमाडौं । सामाजिक सञ्जालमा वाई-फाईले क्यान्सर लगायतका गम्भीर स्वास्थ्य समस्या निम्त्याउन सक्ने दाबीसहितका सामग्रीहरू भाइरल भइरहेका छन् । ‘रातोपाटी’, ‘ग्यालक्सीखबर टिभी’, ‘खोजी प्रेस’, ‘न्युज नेपाल मिडिया’ लगायतका सञ्चारमाध्यमले लामो समयसम्म वाई-फाईको निकट रहँदा स्वास्थ्यमा नकारात्मक असर पर्ने भन्दै समाचार प्रकाशित गरेका छन् ।
इन्टरनेटको प्रयोग सर्वव्यापी भएकाले यस्ता समाचारले धेरैमा चिन्ता उत्पन्न गराएको हुन सक्छ । यद्यपि, टेकपानाले गरेको तथ्यजाँच अनुसार वाई-फाईले क्यान्सर लगायतका स्वास्थ्य समस्या निम्त्याउने कुरा हालसम्म कतैबाट पुष्टि भएको छैन ।
दाबी
२५ जनवरी २०२५ मा ‘ग्यालक्सीखबर टिभी’ नामको फेसबुक पेजले सार्वजनिक गरेको एक भिडिओमा वाई-फाईले मस्तिष्कमा नकारात्मक असर पार्ने दाबी गरिएको छ । भिडिओमा समाचार वाचिकाले भनेकी छन्, “रातमा समेत वाई-फाई अन गर्नेहरू अब सचेत हुनुपर्ने भएको छ । केही अध्ययनले वाई-फाईबाट निस्किने विकिरणले मस्तिष्कलाई असर गर्ने बताएको छ भने विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनले क्यान्सरको खतरा समेत औँल्याएको हो ।”
सो भिडिओलाई यो सामग्री तयार पार्दासम्म एक करोड २० लाख पटक हेरिएको छ भने दुई लाख ३५ लाख पटक लाइक र १४ सय कमेन्ट गरिएको छ । यो भिडिओ सात हजार ६०० पटक शेयर भइसकेको छ । हेर्नुहोस् भिडिओ र आर्काइभ लिङ्क ।
त्यस्तै, ‘खोजी प्रेस’ नामको अर्को फेसबुक पेजले सार्वजनिक गरेको भिडिओमा पनि रातभर वाई-फाई अन राख्दा गम्भीर प्रभाव पार्न सक्ने दाबी गरिएको छ । उक्त भिडिओमा केही अनुसन्धान र विशेषज्ञले वाई-फाईमा हुने रेडियो फ्रिक्वेन्सी (आरएफ) विकिरणको समयमा लामो समय रहँदा स्वास्थ्यमा समस्या पर्ने दाबी गरिएको छ । यसअन्तर्गत रातभरि वाई-फाई अन गर्दा टाउको दुख्ने, थकान महसुस हुन सक्ने, मस्तिष्कको तरङ्गलाई पनि समस्या पार्ने भएकाले निद्रामा समस्या पार्नसक्ने उल्लेख गरिएको छ ।
२२ मार्च २०२५ मा सार्वजनिक गरेको उक्त भिडिओमा यो सामग्री तयार पार्दासम्म एक लाख ३१ हजार भ्युज छ भने ९४६ लाइक आएको छ । हेर्नुहोस् भिडिओ र आर्काइभ लिङ्क ।
‘न्युज नेपाल’ मिडिया नामको फेसबुक रिल्समा समेत राति वाई-फाई अन गरेर सुत्दा त्यसबाट निस्किने विकिरणले क्यान्सर निम्त्याउने दाबी गरिएको छ । २६ जनवरीमा सार्वजनिक उक्त भिडिओलाई २० लाखभन्दा बढी पटक हेरिएको छ भने २६ हजारभन्दा बढी लाइक छ । हेर्नुहोस् भिडिओ र आर्काइभ लिङ्क ।
यस्तै ‘रातोपाटी’ मिडियाले गएको ७ माघमा सार्वजनिक गरेको समाचारमा वाई-फाई रेडियो फ्रिक्वेन्सी (आरएफ) विकिरणको सम्पर्कमा लामो समयसम्म रहँदा स्वास्थ्यमा असर पर्न सक्ने उल्लेख गरेको छ ।
वाई-फाईको डिभाइसबाट निस्कने आरएफ विकिरण कम तीव्रताको भएपनि लामो समयसम्म रहँदा टाउको दुख्ने, थकान महसुस हुने, निद्राको चक्रमा खलल पुर्याउने तथा तनावको स्तरलाई समेत प्रभाव पार्ने दाबी गरिएको छ ।
यस्तै रातोपाटीले “क्यान्सरको खतरा पनि छ कि ?” भन्ने उपशीर्षक राख्दै विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्ल्यूएचओ)ले आरएफ विकिरणलाई सम्भावित कार्सिनोजेनिक अर्थात् क्यान्सर उत्पन्न गराउने मानेको बताएको छ । तर कति विकिरणले क्यान्सर उत्पन्न गराउने हो भनेर चाहिँ उल्लेख गरिएको छैन । पूरा समाचार र त्यसको आर्काइभ लिङ्क हेर्नुहोस् ।
तथ्य जाँच
माथि उल्लिखित मिडियाले प्रकाशन/प्रसारण गरेका समाचारमा वाई-फाईले क्यान्सर लगायतका गम्भीर स्वास्थ्य समस्या निम्त्याउन सक्ने दाबी गरिएको छ । टेकपानाले विभिन्न माध्यमबाट यसको तथ्य जाँच गर्ने कोसिस गर्यो । समाचारमा दाबी गरेजस्तो विश्व स्वास्थ्य सङ्गठन (डब्लूएचओ) आफैले अहिलेसम्म वाई-फाईबाट उत्पन्न हुने विकिरणको मापदण्ड तोकेको पाइएन ।
डब्लूएचओले मान्यता दिएको ‘इन्टरनेसनल कमिसन अन ननआइओनाइज विकिरण प्रोटेक्सन’ (ICNIRP) ले विद्युतीय उपकरणले प्रवाह गर्ने विकिरणसँग सम्बन्धित मापदण्ड तयार पार्छ । हेर्नुहोस् ICNIRP को वेबसाइट ।
हाम्रीले प्रयोग गर्ने वाई-फाईले २.४ वा ५ गिगाहर्जसम्म विकिरण फाल्छ । र उक्त विकिरण सन् २०२० मा ICNIRP ले तयार गरेको मापदण्ड अनुसार सुरक्षित मानिन्छ । यसमा उत्पन्न हुने रेडियो फ्रिक्वेन्सी ICNIRP ले तयार पारेको सीमाभन्दा निकै कम विकिरण फाल्छ ।
ICNIRP का अनुसार फ्रिक्वेन्सी उच्च रहेका विकिरणहरू हाम्रो शरीरभित्र छिर्न सक्छन् र शरीरभित्र रहेका अणुहरूलाई कम्पन गराउन सक्छन् । यस प्रक्रियामा घर्षण सिर्जना भई शरीरमा ताप उत्पन्न हुन्छ । मानव शरीरमा आन्तरिक तापमान नियन्त्रण गर्ने क्षमता उच्च हुन्छ । त्यसैले मानिसले खेलकुद, व्यायामको समयमा शरीरमा बढ्ने तापक्रम नियन्त्रण गर्न सक्छ । यस्तै विकिरणले उत्पन्न गराउने सामान्य किसिमका तापले पनि शरीरलाई खासै फरक पार्दैन ।
तर विकिरण र मानव शरीरको सम्पर्कले थ्रेसहोल्ड (निश्चित सीमाभन्दा माथि पुग्नु) नाघ्यो भने अत्यधिक ताप वृद्धि हुनुका साथै हिटस्ट्रोक र टिस्युमा क्षति हुने जस्ता किसिमका गम्भीर स्वास्थ्य समस्या निम्त्याउन सक्छ ।
ICNIRP को पूरा लेख पढ्न यहाँ क्लिक गर्नुहोस् ।
त्यसैले ICNIRP ले मानिस विकिरणमा रहन सक्ने सीमा निर्धारण गरेको छ । सन् २०२० मा ICNIRP ले तयार गरेको मापदण्ड अनुसार सामान्यतः मानिसहरू १० वाट मिटर प्रति सेकेन्ड शक्ति घनत्व निकाल्ने विकिरणसम्ममा रहन सक्छन् । यस्तै व्यावसायिक काममा रहँदा ५० वाट मिटर प्रति सेकेन्ड शक्ति घनत्व निकाल्ने विकिरणसम्ममा रहन सक्ने सीमा तोकिएको छ ।
ICNIRP को मापदण्ड विस्तृत रूपमा पढ्न चाहनुहुन्छ भने यहाँ क्लिक गर्नुहोस् ।
अमेरिकास्थित हेल्थ प्रोटेक्सन एजेन्सी चिल्टनको रेडियसन प्रोटेक्सन डिभिजनका अनुसन्धानकर्मी मोहम्मद खालिदले गरेको एक अनुसन्धान पत्र अनुसार २.४ गिगाहर्ज ब्यान्डमा सञ्चालन हुने वाई-फाई उपकरणहरूको अधिकतम विकिरण शक्ति सामान्यतः १०० मिलिवाट (०.१ वाट) मा र ५ गिगाहर्ज ब्यान्डमा सञ्चालन हुने वाई-फाईको शक्ति २०० मिलिवाट (०.२ वाट) सीमित हुन्छ । जुन तोकिएको सीमाभन्दा निकै कम हो । पूरा अनुसन्धान पत्र हेर्नुहोस् ।
हाम्रीले प्रयोग गर्ने वाई-फाई, स्मार्टफोन मापदण्डले निर्धारण गरेको भन्दा कम भएपनि यसले पार्न सक्ने स्वास्थ्य समस्याहरूका बारेमा धेरै अनुसन्धान भएका छन् । विशेषगरी टाउको दुखाइ, ध्यान केन्द्रित गर्न गाह्रो हुनु, निद्रा गुणस्तर, मुटुसम्बन्धी प्रणालीमा पार्न सक्ने समस्याका बारेमा अनुसन्धान भएको ICNIRP ले जनाएको छ ।
तर हालसम्म भएका अनुसन्धानले वाई-फाई वा मोबाइलले उत्सर्जन गर्ने विकिरणले स्वास्थ्यमा नकारात्मक प्रभाव पार्छ भनेर प्रमाणित गर्न सकेको छैनन् । सर्वेक्षणहरूमा वाई-फाई लगायतका उपकरणको विकिरणहरूले मस्तिष्कको गतिविधिमा सामान्य किसिमको प्रभाव पार्ने गरेको भने पाइएको छ । तर यसले मस्तिष्कमा समस्या नै निम्त्याउन सक्छ भनेर प्रमाणित भएको छैन ।
उक्त दाबीलाई अन्य अनुसन्धान पत्रमार्फत खोज्दा पनि क्यान्सर लगायतका स्वास्थ्य समस्या निम्त्याउन सक्छ भनेर स्पष्ट प्रमाण नदेखिएको पाइयो । अमेरिकाको नेसनल सेन्टर फर बायोटेक्नोलोजी इन्फरमेसनले सन् २०२२ सम्म वाई-फाई प्रविधिले पार्ने असरका विषयमा भएका अनुसन्धानहरूको अध्ययन गरेर तयार पारेको अनुसन्धान प्रतिवेदनले वाई-फाईको माध्यमबाट उत्पन्न तापक्रमले मानिसहरूलाई निम्त्याउने स्वास्थ्य जोखिम शून्य समान रहेको निष्कर्ष निकालेको छ । यस्तै टाउको नजिकै मोबाइल फोन प्रयोग गर्दा समेत गम्भीर असर पार्ने सम्भावना शून्य सरह नै रहेको उक्त अध्ययनले देखाएको छ ।
तर शरीरमा उत्पन्न गराउने तापक्रमबाहेक विकिरणले अन्य किसिममा असर गर्छ कि गर्दैन भनेर स्पष्ट प्रमाण दिनसक्ने अनुसन्धान हुन सकेका छैनन् । यस विषयमा भने थप अध्ययन गर्नुपर्ने उक्त अध्ययनले देखाएको छ । पढ्नुहोस् पूरा अनुसन्धान पत्र ।
उक्त अध्ययनले वाई-फाईबाट उत्पादन हुने रेडियो फ्रिक्वेन्सी न्यून रहेको बताएको छ । तरपनि हामी रहने वातावरणमा जताततै विकिरण पाइने भएकाले सकेसम्म विकिरणबाट टाढा रहने उपाय खोज्नु उपयुक्त रहने जनाएको छ ।
दाबी
रातभरि वाई-फाई अन राख्दा त्यसबाट निस्किने विकिरणले क्यान्सर लगायत विभिन्न स्वास्थ्य समस्या निम्तिने ।
दाबीकर्ता
‘रातोपाटी’, ‘ग्यालक्सीखबर टिभी’, ‘खोजी प्रेस’, ‘न्युज नेपाल मिडिया’ लगायतका मिडिया र सामाजिक सञ्जाल अकाउन्ट ।
तथ्य
वाई-फाईबाट निस्किने विकिरणहरू निकै कम फ्रिक्वेन्सीका हुन्छन् । हालसम्म भएका अध्ययनले यसले स्वास्थ्यमा नकारात्मक असर पार्छन् भनेर स्पष्ट प्रमाण दिन सकेका छैनन् ।
निष्कर्ष
‘रातोपाटी’, ‘ग्यालक्सीखबर टिभी’, ‘खोजी प्रेस’, ‘न्युज नेपाल मिडिया’ लगायतका मिडिया र सामाजिक सञ्जाल पेजले दाबी गरेजस्तो रातभरि वाई-फाई अन गरेर सुत्दा स्वास्थ्य समस्या देखिने कुरा अहिलेसम्म प्रमाणित भएको छैन । स्वास्थ्यसँग सम्बन्धित भएर भविष्यमा हुनसक्ने अनुसन्धानले भने फरक नतिजा देखाउन पनि सक्छ ।
प्रतिक्रिया
तपाईँले हाम्रो वेबसाइट, सामाजिक सञ्जालका ह्यान्डल (फेसबुक, इन्स्टाग्राम, टिकटक, एक्स, युट्युब, लिङ्क्डइन) वा [email protected] मा तथ्य जाँच गर्नुपर्ने सामाजिक सञ्जालका पोस्ट पठाउन सक्नु हुनेछ । तथ्य जाँचलाई लिएर कुनै प्रतिक्रिया वा सुझाव भए हामीलाई ईमेल पठाउनु होला ।
पछिल्लो अध्यावधिक: चैत २०, २०८१ १९:५७
सामाग्री श्रोत :
टेक पाना
